Barnaamijkan oo gunaanad u ahaa wacyigalino xiriir ah oo mudo 16-maalmood ah ka socdey degaanada Galmudug, diiradana lagu saarey ka hortagga tacadiyadda ka dhanka ah haweenka ayaa lagu qabtey magaalada Dhuusamareeb, iyadoo ay goobjoog ka ahaayeen madasha Wasaaraddaha, haweenka iyo xuquuqda Aadanaha, shaqada iyo shaqaalaha, Owqaafta iyo Arimaha diinta iyo Bulshada rayad.

Sanad walba maalmaha u dhexeya 25-ka November ilaa 10-ka Dec, waxaa Dunida oo dhan laga xusaa maalmaha loo dhaqdhaqaaqo ka hortagga dhibaatooyinka loo gaysto haweenka Waxaana maalmahaasi degaanada Galmudug lagu qaadaa dhigey sida loo wajahi karo in ka hortag laga sameeyo dhibaatooyinka loo geysto haweenka Galmudug.

Abdijamaal Xasan Magan Madaxa Hey’adda IRC oo gacanta ku heysa xarumaha qaabila Haweenka la Kulmay tacadiyada ayaa ka waramey howsha ay qabtaan iyo sida ay u maareeyaan dhibaatooyinka Haweenku wajahaan inta badan.

Wasiirka Haweenka Galmudug Marwo Ubax Xuseen Dhiblaaawe, oo si qoto dheer u faah faahisey dadaalaada wasaarad ahaan ay wadaan ayaa muujisey in 16-ka maalmood ee wacyigalinadani socdeen looga faa’iideystay in lala kulmo bulsho farabadan oo kala joogta degaano kala fog.

In ka badan 50  malyuun oo qof kuwaas oo ku nool bariga iyo bartamaha afrika ayaa u baahan gargaar deg deg ah oo  cunto ah sida lagu sheegay warbixin ay soo saartay heyada Oxfam.

Warbixinta waxay tilmaantay in arintan ay sabab u tahay isbadalka cimilada gobalka ka jirta waxaana dhici karta in tirada dadka gargaarka u baahan ay intaa ka badnaan doonto.

Laga bilaabo bartamaha bishaan December ayaa waxaa la saadaalinayaa in heerka roobka uu hoos u dhaco sida warbixinta lagu sheegay wadamada South Sudan, Somalia, Ethiopia, Kenya, Tanzania, Rwanda iyo  Uganda.

Arintan ayaa keeni karta in malaayiin qof ay gaajo wajahaan sanadka na soo kulaalaya ee 2021 sida Oxfam ay tilmaantay.

Digniintan ayaa imaaneysa iyada oo maalinka sabtiga ee bari ah uu dhacayo kulan madaxda caalamku kaga arinsanayaan saameynta isbadalka cimilada iyo waxa laga yeelayo

Wasaarada Beeraha, Dhirta iyo Daaqa Dowlad Goboleedka Galmudug ayaa Dadaal xoogan ku bixinaysa La dagaalanka Ayaxa Fara badan ku haya Deegaanada Galmudug waxa uuna Saamayn ku yeesha Dhul-qaadsimeedka Ayaxa ayaana ku dagay Dhul aad u baaxad wayn.

Ladagaalanka Ayaxa ayaana hada si toosa u socda Axmednur Xaaji Cusmaan Wasiirka Wasaarada Beeraha, Dhirta iyo Galmudug ayaa ka waramaya Tilaaboyinka lagula Dagaalamayo Ayaxa Wasaaraduna Hormuud u tahay balse waxa uu xusay in Saamayntiisu ka badatay ku Talagalkii Wasaarada ayna u baahan yihiin in laga Gacan siiyo.

Mudo ku dhow Sadax Xili Roobaad ayaa Ayaxu dhibaato xoogan ku hayey Deegaanada Galmudug Dadka Beeralayda iyo Xoola-dhaqatada isugu jira ayaa Cabasho xoogan ka Muujiyey waxa ayna Wasaarada uga Mahad celiyeen Dadaalka lagula dagaalamayo.

Madaxweynaha Galmudud Axmed Cabdi Kaariye (Qoorqoor) ayaa magacaabay guddiga ka kooban shan xubnood oo baaritaan ku sameyn doona dilkii duleedka degmada Balanbal loogu geystay saraakiil ka tirsan ciidanka xoogga dalka.

Gudigan waxaa hoggaan u ah Wasiirka Amniga Gudaha Md Axmed Macallin Fiqi iyo Wasiirka Arimaha Gudaha, Dib-u-heshiisiinta & Dowladaha Hoose Md Cabd Maxamed Jaamac.

Waxaana xubno ka ah; Wasiirka Warfaafinta, Wasiiru Dowlaha Cadaaladda, Xeer ilaaliyaha guud, taliyaha Nabad sugidda Galmudug, kusimaha taliyaha ahna taliye xigeenka ciidanka Booliiska GM, Guddoomiyaha Degmadda Guriceel, Guddoomiyaha Dhuusamareeb, iyo Guddoomiyaha Degmada Balanbal.

Wasiirka warfaafinta Galmudug, Axmed Shire Falagle ayaa wareegta ka soo baxday xafiiska madaxweynaha u akhriyay saxaafadda, isagoo xaqiijiyay in ciidanka amniga qabteen qaar kamid ah dadkii lagu tuhmay in dilka saraakiishaas.

Ciiidanka xoogga dalka oo kaashanaya kuwa amniga ayaa tan iyo markii uu dhacay dilka saraakiishii ka tirsaneyd ciidanka xoogga dalka waxaa ay wadaan baadi goobta dadkii ka dambeeyay falkaas.

9 bishan ayaa maleeshiyaad hubeysan waxay lix sarkaal oo ka tirsan ciidanka xoogga dalka Soomaaliya ku laayeen duleedka degmada Balanbal ee gobolka Galgaduud.

Morocco ayaa noqotay  wadankii u dambeeyay oo ka tirsan jaamacadda Carabta oo Israel kula heshiiya soo celinta xiriirka diplomaasiyadda iyadoo Mareykanka ka shaqeeyay saxiixa heshiiskan.

Heshiiska waxaa qeyb ka ah in Mareykanku aqoonsado in gobolka Galbeedka Sahara oo ka tirsan yahay dalka Morocco.

Muran ayaa ka dhex taagnaa Morocco iyo jabhadda Algeria taageerto ee Polisario oo doonaya in ay gobolka Galbeedka Sahara ka dhigaan dowlad ka madaxa banaan Morocco.

Morocco ayaa noqtay wadankii affaraad oo Israel heshiis diplomaasiyadeed la galay tan iyo bishii August ee sanadkan.

Waxaa horey sidan oo kale, heshiis kula galay Israel dalalka; Imaaraadka Carabta, Baxreyn iyo Suudaan.

Horey waxaa xiriir diplomaasiyadeed oo toos ah la lahaa Israel Masar iyo Jordan, Morocco waxay noqotay dalkii lixaad oo jaamacadda Carabta ka tirsan oo Israel la heshiiya.

Madaxweynaha Mareykanka Donald Trump ayaa heshiiskan ku shaaciyay khamiistii bartiisa Twitter, isagoo yiri. “Heshiis kale oo taariikhi ah maanta! Labada dal ee saaxiibka weyn ah Israel iyo Boqortooyada Morocco ayaa ku heshiiyay in ay yeeshaan xiriir diplomaasiyadeed- waa talaabo weyn oo loo qaaday nabadda Bariga Dhexe!”.

Aqalka Cad ayaa sheegay in Mr. Trump iyo Boqor Maxamed lixaad ee Morocco waxay ku heshiiyeen in la hirgeliyo xiriir diplomaasiyadeed oo dhex mara Morocco iyo Israel, sidoo kale kor loo qaado dhex galka dhaqaalaha, iskaashiga dhanka dhaqanka ah si loo horumariyo xasiloonida Bariga Dhexe.

Hesiiska waxaa ku jira in xafiisyo diplomaasiyadeed ka kala furtaan labada dal magaalooyinka Tel Aviv iyo Rabat, sidoo kalena Meesha laga saaro xiriir heerkiisa hooseeyay ee 2000 bilowday kaas oo ka dambeeyay cabashadii Falastiiniyiinta, saraakiil Morocco ah ayaa sheegay in heshiiska sidoo kale ku jirto in dhowaan la bilaabo duulimaadyo toos ah oo labada dhinac ah.

Ra’iisul wasaare Benjamin Netanyahu ayaa heshiiskan ku tilmaamay mid taariikhi ah, waxaana uu u mahad celiyay Boqorka Morocco.

Sidoo kale, qasriga Morocco bayaan ka soo baxay ayaa lagu xaqiijiyay heshiika, ayagoo sheegay in Boqorka uu telefoon kula hadlay madaxweynaha Mareykanka Trump isla markaana lagu heshiiyay in Morocco iyo Israel yeeshaan xiriir diplomaasi.

Masar, Imaaraadka iyo Baxreyn ayaa soo dhoweeyay hesiiska Morocco iyo Israel.

Hase yeeshee, waxaa sidii caadada aheyd cambaareeyay heshiiskan madaxda Falastiin ayagoo sheegay in heshiiskan uu dhiirigelin u yahay Israel oo dafirsan xuquuqda Falastiiniyiinta.

Boqorka Morocco ayaa sheegay in talaabadan aysan wax u dhimi doonin dadaaladda boqortooyada ee ku aadan raadinta xuquuqda Falastiin.

Waxaa uu intaas ku daray in Boqorka uu la hadlay madaxweynaha Falastiin Maxamuud Cabbaas isla markaan ay xaqiijiyay in aysan waligood ka tanaasuli doonin xuquuqda Falastiin ee ku maqan Israel.

“Waligiis kama tanaasuli doono difaacidda xuquuqda sharciyeed oo ay leeyihiin dadka Falastiin,” ayaa lagu yiri qoraalka ka soo baxay qasriga Boqorka.

Wafdi ka socda heyada UNOCHA ee Qaramada Midoobe oo ay  hogaamineyso ku xigeen madaxa xafiiska Soomaaliya Cindy Isaac ayaa gaaray degmada Doolow ee gobalka Gedo.

Wafdiga ayaa la kulmay kooxaha samafalka , maamulka degmada & dadka deegaanka oo ey ka wareysteen adeegyada gargaarka iyo caqabadaha taagan.

Waxay booqdeen xarumaha caafimaad iyo wax barasho ee Qaramada Midoobe ay ka hirgalisay Dooloow.

Magaalada Dooloow waxaa ku yaala xeryo ay ku nool yihiin dad barakacayaal ah kuwaas oo u baahan gargaar dhinacyo badan.

Golaha Wasiirada XFS, ayaa ansaxiyey Hindise-sharciyeedka sharciga Laysimada Ganacsiga Soomaaliya oo ah sharci muhiim u ah nidaaminta ganacsiga, kobaca dhaqaalaha iyo ilaalinta xuquuqda macaamilka kaasi oo muddooyinkii dambe ay ka shaqeynaysay Wasaaradda Ganacsiga iyo Warshadaha Soomaaliya sidoo kale na soo maray la-tashiyo iyo marxaladihii kala duwanaa ee loo baahnaa.

Wasiirka Ganacsiga iyo Warshadaha XFS Mudane Khaliif Cabdi Cumar oo goob-joog ka ahaa ansaxintii sharciga, ayaa sheegay in sharcigani uu rasmi ka dhigayaayo ganacsiga, sidoo kale na uu kor-u-qaadayaa kalsoonida macaamilka isla-mar-kaana uu fududeynaayo hab-raaca codsiga iyo bixinta laysinka ganacsiga maadaama sharcigu ogolaanaayo in si onlayn (online) ahaan ah loo soo codsan karo laysinkana loo bixin karo.

Hindise-sharciyeedkan, ayaa qeyb ka ah dedaalada ay Wasaaraddu ugu jirto fududeynta ganacsiga Soomaaliya iyo siddii maal-gashadeyaaaha caalamku kalsooni uga heli lahaayeen inay wadanka maal-gashadaan, waxaana Golaha Wasiirada ka dib loo gudbin doonaa Baarlamaanka Soomaaliya oo isagu na waajibaadkiisa ka gudan doona.

Dowladda Federaalka Soomaaliya oo kaashanaysa Taliska Ciidanka ARICOM ayaa duqeyn cirka ah u gaystay warshad Alshabaab leedahay oo qaraxyada lagu farsameeyo islamrkaana lagu kaydiyo oo ku taalay nawaaxiga Jilib
ee Soomaaliya.

Qiimayn hordhac ah ee la sameeyey ayaa tibaaxaysa in duqeynta lagu dilay 10 xubnood oo ka tirsan mintidiinta Alshabaab.

Warshadan ayaa caan ku ahayd soosaairidda qaraxyada ismiidaaminta ee ay
Alshabaab qaraxyada ku gaystaan. Dowladda Federaalka Soomaaliya iyo Ciidanka
Mareykanka ee AFRIKOM ayaa had iyo jeer qaada tallaabooyin wax ku ool ah oo looga taxadarayo waxyeello soo gaadha shacabka inta lagu gudajiro la dagaalanka
Alshabaab, taasoo aad uga duwan falalka argagaxa leh ee Alshabaab si aan kala sooc lahayn ula beegsan goobaha dadka rayidka ah ee Soomaaliyeed ku badanyihiin.

Hogaanka Alshabaab ayaa si cad u sheegay in ay ka go’antahay duulamadooda aan ku ekeyn Bariga Afrika ee ay waliba beegsanayaan Caalamka oo dhan, siiba Meelaha uu Mareykanka kaga suganyahay dunida.

Dowladda Fedaraalka Soomaaliya iyo Dowladda Mareykankuba way ka go’antahay la dagaalanka Alshabaab iyo ururada xagjiriinta ee kale si loo badbaadiyo shacabka aan waxba galabsan eel eh rag, dumar iyo carruur ee ku sugan Dalka Soomaaliya iyo waddamada deriska.

Duqeyntan ayaa waxay Dowladda Soomaaliyeed ka taageereysaa ka takhalusidda
gaboodfalka Alshabaab iyo in mustaqbal ifaya loo helo dadka Soomaliyeed.

Wasiirka haweenka iyo horumarinta xuquuqul insaanka, xukuumadda Soomaaliya, marwo Xaniifa Maxamed Ibraahim (Xaabsade) ayaa maanta ka qeybgalay munaasabadda maalinta caalamiga ah ee  xuquuqda aadanaha oo ku beegan 10 December.

Munaasabadda waxaa soo qaban qaabisay wasaaradda haweenka Soomaaliya oo kaashanaysa hey’addaha bahwadaagta yihiin, waxayna wasiirka ka sheegtay xafladda in sharciyo badan oo muhiim ah wasaaraddu gacanta ku heyso.

Wasiir Xaniifa, oo khubad ka jeedisay munaasabadda ayaa sheegtay in dowladda Soomaaliya diyaar u tahay in ay ku biirto heshiisyada caalamiga ah ee lagu ilaalinayo xuquuqul insaanka oo hadda aysan qeyb ka aheyn.

“Dadaaladan waxay ka turjamayaan sida dowladda Soomaaliya ugu go’an tahay ilaalinta xuquuqda aadanaha gaar ahaan, haweenka, carruurta, naafada iyo dadka aan matalaadda laheyn,” ayay tiri wasiir Xaniifa.

“Wasaaradda haweenka… hadda waxay gacanta ku heysaa.. sharciga qaran ee xuquuqda naafada Soomaaliya, sharciga jinsiga, sharciga gudniinka gabdhaha, sharciga carruurta iyo dhismaha guddiga qaran ee xuquuqul insaanka,”.

Wasiirka haweenka Soomaaliya, Xaniifa Maxamed Ibraahim, sidoo kale sheegtay in ay ku dadaalayaan sidii dadka naafada ah qeyb ugu noqon lahaayeen hanaanka doorashada dalka, isla markaana u heli lahaayeen tiro u gaar ah.

Ugu dambeyn, wasiirka haweenka ayaa sheegtay in ay xooga saari doonaan sidii doorashada qeyb ugu noqon lahaayeen haweenka iyo dadka naafada ah.

Hal ku dhegga sanadkan ee xuska 10 December 2020, ayaa ah ka soo kabasho wanaagsan cudurka corona u istaag ilaalinta xuquuqul insaanka.

AMISOM ayaa qalab isboorti oo loogu talo galay dhalinyarada ciyaaraha ugu deeqday kooxaha kubada cagta ee ka jira magaalada Kismaayo.

Deeqdan oo ka kooban dharka ciyaaraha, koobab, kubbado iyo agab kale ayaa waxaa guddoomay wasiirka ciyaaraha iyo dhalinyarada maamul goboleedka Jubbaland Cusmaan Xaaji Feyruus.

Wasiirka oo ka hadlay munaasabad deeqda lagu wareejinayay ayaa tilmaamay muhiimada ciyaaruhu u leeyihiin xoojinta midnimada,dib u heshiisiinta iyo nabada deegaanka.

Col. Samuel Musomi oo ka tirsan ciidanka AMISOM isla markaana deeqda wareejiyay ayaa sheegay in ay jirto baahi ah ka qeyb galka AMISOM arimaha horumarinta dhaqan dhaqaale ee bulshada sida taageerida dhalinyarada iyo bulshada si la isku dhax galo.