Ra’iisul wasaarihii hore ee Soomaaliya Cali Maxamed Geeddi  oo ka soo qeyb-galay shirweyaha wadatashiga hannaanka dib u heshiisiinta , ayaa ugu baaqay shacabka Soomaaliyeed in ay la yimaadaan is cafin dhab ah oo ku aaddan Soomaali mideysan.

“shirweyne Soomaaliyeed oo lagu xuso madaxdii hore ee dalka waa qeyb ka mid ah db u heshisiinta Soomaaaliyeed, waxaan uga mahadcelinayaa dhabbaha ay qaadday dowladda Federaalka Soomaaliya macdammaa ay bilowdey in ay la tashato dadweynaha Soomaaliyeed” ayuu yiri Cali Maxamed Geeddi.

Ra’iisul wasaarihii hore ayaa sheegay in loo baahan yahay is cafin, hanta isu-celin iyo in beelaha Soomaaliyeedna ay si dhaqan ah uga qeyb-qaataan arrimaha dib u heshiisiinta,  waxa uu tilmaamay in ay  run tahay inaan wada ogaanno sida Soomaalida ay ugu sahlan tahay in ay heshiiyaan, waxa uu ugu baaqay shacabka Soomaaaliyeed in ay fahmaan oo ay taageeraan dib u heshiisiinta, isla markaana ay ka qeyb-qaataan.

Ra’iisul wasaarihii hore Cali  Maxamed Geeddi ayaa Dowladda Soomaaliya  ugu baaqay in xuquuqda caasimadda  la helo oo dadka deegaan xuquuqdooda siyaasadeed iyo matalaaaddooda dib loo siiyo, ayna ku imaan karto maqaamka Muqdisho oo la nidaamiyo,  taas oo uu xusay in ay qeyb ka tahay dib u heshiisiinta ummadda.

Guddoomiyaha gobolka Benaadir ayuu ku ammaanay sida uu maamulkiisa uga qeyb-geliyey bulshada Soomaaliyeed ee deegaannada kale dalka deggan, waxa uu ku tilmaamay in ay tahay bilow fiican.

Shirweynaha wadatashiga Qaran ee dib u heshisiinta Soomaaliya, ayaa ka furmay magaalada Muqdisho, waxaana ka qeyb-galayRa’iisul wasaare ku xigeenka Xukuuumadda, wasiirro ka kala socda dowladda Federaalka, dowlad gobolleedyada dalka, ururrada bulshada gobollada dalka, Guddoomiyaha gobolka Benaadir iyo Culummaa’udiin Soomaaliyeed.

Shirkaan ayaa socon doona muddo shan maalmood ah, waxaana si  toos ah looga tashanayaa hannaankaa dib u heshiisiinta, waxaana soo qaban-qaabisay wasaaradda Arrimaha Gudaha Soomaaaliya.

Wasiirka Arrimaha Gudaha & dib u heshiisiinta Cabdi Faarax Saciid (Juxa), ayaa ugu horreyn u Mahadceliyey howl-wadeenna wasaaradda, shirkaan waxa uu ku saabsan yahay ayuu ku sheegayin ay taay shirkaan sidii  loo helo wadadii loo mari lahaa dib u heshiisiinta Qaranka.

“shirkaan waxyaabaha ka soo bixi doono waxaa ka mid ah tallooyin dhaxalgal ah oo ku aaddan hannaan hufan oo dib u heshiisiinneed, shirkaanna waxa uu horu-dhac u yahay shirarka dib u heshiisiinta Soomaaliyeed, qodobbada shirka ka soo baxa waa inaan ka shaqeynnaa sidii loo dhaqangelin lahaa, khubarro badan ayaan u saarnay in ay keenaan sida looga  faa’ideysan karo hannaanka, dadka Soomaaliyeed waxaan ugu baaqayaa in aysan tallada farahooda ka  bixin oo ay is cafiyaan” ayuu yiri wasiirka Arrimaha Gudaha Soomaaliya.

Ugu dameyn wasiirka Arrimaha Gudaha ayaa ugu baaqay cid walba oo ku howlan arrimaha dib u heshiisiinta in ay ku soo biirto shirweynahan oo ay keenaan tallooyinkooda muhiimka ah, wasaaradda Arrimaha Gudahana ayaa soo dhoweyn doonto cid walba oo tallo iyo isu keenidda ummadda Soomaaliyeed ka shaqeysa, waxa uu xusay in muhiimaddu ay tahay sidii aan u taabagelin lahayd qodobbadaan shirkaan ka soo baxa.

Guddoomiyaha gobolka Benaadir ahna Duqa Muqdisho, ayaa u rajeeyey dadka Soomaaliyeed in shirkaan ka qeyb-galay uu noqdo kii soo gabo-gabeeya khilaafaaadka dadweynaha Soomaaliyeed ka dhaxeeya, dib u heshiisiinta waxa ay aas-aas u tahay nabadda, horumarka, Caddaaladda iyo Iskaashiga bulshada oo dhan, marnaba inaan laga harin arrimaha dib u heshiisiinta ayaan ku talinayaa,  waxa uu sidoo kale ku baaqay in laga qeyb-galo dardargelinta howlgallada nabadda ee ka socda magaalad Muqdisho.

“Caasmadaha dunida waxaa ku nool celis celis ahaan 10% Muqdisho waxaa ku nool in ka badan 25%, taas oo daliil ah in ay ku  wada nool yihiin bulshada Soomaaliyeed oo dhan, waxaan ugu baaqayaa dadweynaha Soomaaliyeed ee caasimadda ku nool  in ay isa-saamaxaan oo ay is cafiyaan, maadaama bil Barakeysan ee Ramadaan lagu gudo jir, shirweynahanna guul ayaan u rjeynayaa” ayuu yiri  Duqa Muqdisho.

Sheekh Cali Maxamuud Xasan (Sheekh Cali Wajiis) oo ka mid ah Culimada Soomaaliyeed ayaa soo jeediyey Muxaadaro Arrimaha dib  u heshiisiinta ku saabsan iyo saddexda qodob ee dib u heshiisiinta Salka u ah.

1-dowladnimada iyo inaan ogollaanno, sida ku xusan axaadiista iyo Kurubta ALLE, waxaan ummadda Soomaaliyeed u sheegayaa In waajib ay tahay inaan adeecno madaxda dalka oo aan dowladnimada ilaalino.

2-Howlaha dowladda qabato iyaguna in ay noqdaan kuwa ku dhisan daacadnimo iyo in ay la timaado kalsoonida shacabka, dowladda waxaa waajib ku ah in ay ilaaliso ammaannada ummadda,  isla markaana madaxda dowladda ay ku shaqeeyaan caddaalad.

3- in laga fogaado khilaafaadka Siyaasiga ah oo fashilka ku keenaya dowladnimada, Arrimaha dadka Qabaa’ilka isku hayana in dowwladda ay ka shaqeyso sidii loo xalin ahaa, waxaan ugu dameyn soo jeedinayaa in la dhiso ciidan nadiif ah oo ka turjumaya Qarannimada Soomaaaliyeed.

Dib u heshiisiinta saddexdaas qodob ayuu ku tilmaamay in ay u yihiin fure.

Duubabka iyo Ugaasyada Dhaqanka Soomaaliyeed ee shirweynaha ka soo qeyb-galay ayaa si mideysan ugu baaqay in loo istaago xal ka gaaridda Arrimaha Dib u heshiisiinta, maadaama toban sanno kaddib gogol dib u heshiisiinneed laga furay caasimadda, iyaguna ay diyaar u yihiin in ay hormuud ka noqdaan Dib u heshiisiinta Qaranka.

Dhinaca kale waxa ay si weyn u soo dhoweeyeen dedaalka dowladda  ku aaddan howlallada nabadyada caasimadda  iyo haddii xitaa ay sameyneyso Hub ka dhigis, si dalka  uu u nuqdo ammaan la is ku lahayn karo.

Guddoomiyaha Ururka Haweenka Qaranka, Batuulo Sheekh Axmd Gaballe, ayaa sheegtay in haweenka Soomaaliyeed ay kaalin buuxdo ka qaadanayaan dib u heshsiinta, isla markaana ay taageero weyn u hayaan shirweynaha hanaanka dib heshisiinta Qaran ee Muqdsho ka furmay, waxa ay sheegtay in Dumarka Soomaaaliyeed ay mar walba midnimada ummadda hormuud ka ahaayeen welina ay sii wadi doonaana arrimahaas. Dowladda guud ahaan ayeey uga maahadcelisay doorka gabdhaha laga siiyey siyaasadda iyo hey’adda  kale ee dowladda.

Diinii Maxamed Diini Guddoomiyaha ururrada Bulshada Rayidka Soshensa, waxa uu sheegay in la heysto fursad muhiim ah oo ku aaddan dib u heshiisiinta, loona baahan yahay in laga miro-dhaliyo shirweynahan, waxa uu xusay in muddo dheer ay soo socdeen shirarka dib u heshiisiinneed, hasa yeeshee in kaalinta bulshada rayidka sare loo qaado si natiijada ay u noqoto mid loo dhan yahay, ugu damneyn waxa uu ku baaqay gogosha dib u heshiisiinna la geeyo magaalooyinka Soomaaliyeed ee muddooyinka dheer colaadaha ku jiray.

Ismaaciil Macallin Muuse guddoomiyaha dib u heshiisiinta Qaran, ayaa mahad ballaaran u jeediyey wasaaradda Gududaha iyo Dib u Heshiisiinta ee qaaddey  hannaankii loo mari lahaa dib u heshiisiinta, waxa uu sheegay in macluumaad ay guddiga ka soo uruurriyeen gobollada dalka, waxa uu sheegay in dibu heshiisiinta ugu weyn ee loo baahan yahay in ay tahay midda siyaasadda.

Ku Simaha Ra’iisul wasaaraha ahna Ra’iisul wasaare ku xigeenka Xukuumadda Soomaliya mudane Mahdi Maxamed Guuleed, ayaa sheegay in dib u heshiisiinta ay tahay udub-dhexaadka siyaasadda dowladda, “Diinta Islaamka waxa ay na fareysaa inaan nabad ku wada noolaano, waxaa waajib ah inaan u midowno sidii aan uga hortagi lahayn dadka sida Khaldan u adeegsanaya Diinteena, si ummaddeenna ay u noqdaan kuwa heshiis ah oo horumar iyo nabad ku wada ool” ayuu yiri Ku simaha Ra’iisul wasaaraha Xukuumadda.

Waxa uu sheegay in uu jiro Khilaaf Siyasaadeed oo mddo soo jiray, si  xal uga gaaro tabasho walba in la bilaabi doono  dib u heshiisiinta siyaasadda,  midda Diiniga ahna Culimada ayuu ugu baaqay in ay u istaagaan arrintaas.

Mudane Mahdi ayaa sheegay in siyaasadda Xukuumaddu ay tahay  sidii loo dhaqangelin lahaa qodob walba oo ay ku heshiiyaa bulshada Soomaaliyeed, waxa uuna sheegtay in uu furan yahay shirweynaha Qaran ee hannaanka dib u heshiisiinta.

Duqa Muqdisho  Thabiit Cabdi Maxamed ayaa sheegay in shirweynaha hannaanka Dib u heshisiinta Qaran ee Muqdisho ay martigelineyso in uu yahay shirkii ugu weynaa muddo toban sanno ah la isugu keeno qeybaha Soomaali intoo badan.

Guddoomiyaha gobolka Benaadir ahna Duqa Muqdisho, ayaa u rajeeyey dadka Soomaaliyeed in shirkaan ka qeyb-galay uu noqdo kii soo gabo-gabeeya khilaafaaadka dadweynaha Soomaaliyeed ka dhaxeeya, dib u heshiisiinta waxa ay aas-aas u tahay nabadda, horumarka, Caddaaladda iyo Iskaashiga bulshada oo dhan, marnaba inaan laga harin arrimaha dib u heshiisiinta ayaan ku talinayaa,  waxa uu sidoo kale ku baaqay in laga qeyb-galo dardargelinta howlgallada nabadda ee ka socda magaalad Muqdisho.

“Caasmadaha dunida waxaa ku nool celis celis ahaan 10% Muqdisho waxaa ku nool in ka badan 25%, taas oo daliil ah in ay ku  wada nool yihiin bulsada Soomaaliyeed oo dhan, waxaan ugu baaqayaa dadweynaha Soomaaliyeed ee caasimadda ku nool  in ay isa-saamaxaan oo ay is cafiyaan, maadaama bil Barakeysan ee Ramadaan lagu gudo jir, shirweynahanna guul ayaan u rjeynayaa” ayuu yiri  Duqa Muqdisho.

Guddoomiyaha gobolka Benaadir aaa khudbaddaan ka jeediyey shirweynaha wadatashiga Qaran ee hannaanka dib u heshiisiinta ee magaalada Muqdisho maanta ka furmay.

Shirweynaha wadatashiga Qaran ee hannaanka dib u heshisiinta Soomaaliya, ayaa ka furmay magaalada Muqdisho, waxaana furay Ra’iisul wasaare ku xigeenka Xukuuumadda, iyadoo ay ka qeyb-galayaan, wasiirro ka kala socda dowladda Federaalka, dowlad gobolleedyada dalka, ururrada bulshada gobollada, Guddoomiyaha gobolka Benaadir iyo Culummaa’udiin Soomaaliyeed.

Shirkaan ayaa socon doona muddo shan maalmood ah, waxaana si  toos ah looga tashanayaa hannaanka dib u heshiisiinta, waxaana soo qaban-qaabisay wasaaradda ArrimahaGudaha Soomaaaliya.

Wasiirka Arrimaaha Gudaha iyo Dib u heshiisiinta Mudane Cabdi Faarax Saciid (Juxa), ayaa ugu horreyn u Mahadceliyey howl-wadeenna wasaaradda, waxa uu sheegay in shirkaan  uu ku saabsan  wadadii loo mari lahaa dib u heshiisiinta Qaranka.

“shirkaan waxyaabaha ka soo bixi doono waxaa ka mid ah tallooyin dhaxalgal ah oo ku aaddan hannaan hufan oo dib u heshiisiinneed, shirkaanna waxa uu horu-dhac u yahay shirarka dib u heshiisiinta Soomaaliyeed oo dhan, qodobbada shirka ka soo baxa waa inaan ka shaqeynnaa sidii loo dhaqangelin lahaa, khubarro badan ayaan u saarnay in ay keenaan sida looga  faa’ideysan karo hannaankaan, dadka Soomaaliyeed waxaan ugu baaqayaa in aysan tallada farahooda ka  bixin oo ay is cafiyaan” ayuu yiri wasiirka Arrimaha Gudaha Soomaaliya.

Ugu dameyn wasiirka Arrimaha Gudaha ayaa ugu baaqay cid walba oo ku howlan arrimaha dib u heshiisiinta in ay ku soo biirto shirweynahan oo ay keenaan tallooyinkooda muhiimka ah, wasaaradda Arrimaha Gudahana ayaa soo dhoweyn doonto cid walba oo tallo iyo isu keenidda ummadda Soomaaliyeed.

Guddoomiyaha gobolka Benaadir ahna Duqa Muqdisho, ayaa u rajeeyey dadka Soomaaliyeed in shirkaan ka qeyb-galay uu noqdo kii soo gabo-gabeeya khilaafaaadka dadweynaha Soomaaliyeed ka dhaxeeya, dib u heshiisiinta waxa ay aas-aas u tahay nabadda, horumarka, Caddaaladda iyo Iskaashiga bulshada oo dhan, marnaba inaan laga harin arrimaha dib u heshiisiinta ayaan ku talinayaa,  waxa uu sidoo kale ku baaqay in laga qeyb-galo dardargelinta howlgallada nabadda ee ka socda magaalad Muqdisho.

“Caasmadaha dunida waxaa ku nool celis celis ahaan 10% Muqdisho waxaa ku nool in ka badan 25%, taas oo daliil ah in ay ku  wada nool yihiin bulsada Soomaaliyeed oo dhan, waxaan ugu baaqayaa dadweynaha Soomaaliyeed ee caasimadda ku nool  in ay isa-saamaxaan oo ay is cafiyaan, maadaama bil Barakeysan ee Ramadaan lagu gudo jir, shirweynahanna guul ayaan u rjeynayaa” ayuu yiri  Duqa Muqdisho.

.

Ra’iisul Wasaaraha Soomaaliya Xasan Cali Kheyre ayaa goor dhow gaaray magaalada Addis Ababa ee dalka Itoobiya, halkaasoo uu kaga qeyb galayo shir madaxeedka Urur Goboleedka IGAD.

Wafdi uu hoggaaminayo Ra’iisul Wasaaraha oo saaka ka ambabaxay magaalada Muqdisho ayaa Mas’uuliyiin ka tirsan dowladda ku soo dhoweeyeen Garoonka diyaaradaha Bole International Air Port.

Ka qeyb galka Ra’iisul Wasaaraha ee Shirka IGAD ayaa timid, markii Madaxweynaha uu ka cudur daartay inuu shirka ka qeyb galo, sababo ku aadan howlo shaqo oo u yaala.

Ra’iisul Wasaare Kheyre ayaa inta uu joogo Addis Ababa ayaa waxaa uu la kulmi doonaa Madaxda wadamada IGAD ee shika ka qeyb galaya.

Shirka Urur goboleedka IGAD ayaa looga hadlayaa colaadaha iyo xaaladaha bani’aadanimo ee ka jira dalka Koofurta Sudan, iyadoo shirkan uu todobaadkii hore ku baaqay Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya oo shir guddoonka shirka ah.

Socdaalka Ra’iisul Wasaaraha ku tagay Itoobiya ayaa ah kii u horeeyay ee wadamada deriska ku tago, sidoo kale waa safarkii labaad ee uu dibadda ugu ambabaxo.

Habeenka  17-aad tartan cilmiyeedka warbaahinta Qaranka ee uu maamulka gobolka Benaadir taabagelinayo, waxaa ku tartamay degmooyinka X/weyne oo ka tirsan gobolka Benaadir iyo Dhahar oo ka tirsan gobolka Sanaag.

Tartamayaasha labada degmo qeybta hore waxaa la weydiiyey afar su’aal mid walba, iyadoo kadidb qeybta nasashada lagu soo gudbiyey warbixinnadii joogtada ahaa ee ka hadlayey taariikhda labada degmo ay dalka ku leeyihiin.

Natiijada X/weyne

Degmada X/weyne ee gobolka Benaadir waxaa la weydiiyey toddoba su’aal, midna kama jawaabbin, hal su’aal ayeey si ka faa’ideysi ah uga jawaabbeen, waxa ayna heleen laba dhibcood (2 dhibcood).

Natiijada degmada Dhahar

Degmada Dhahar ee gobolka Sanaag, waxaa la weydiiyey toddoba su’aal waxa ay ka jawaabeen laba ka mid ah, shan waa ay qaldeen, sidoo kale laba su’aal ayeey si ka faa’ideysi ah uga jawaabbeen, waxa ayna uruursadeen siddeed dhibcood (8 dhibcood), degmada Dhahar ee gobolka Sanaag ayaa u gudubtay wareegga saddexaad ee tartan cilmiyeedka warbaahinta Qaranka.

Habeen dambe waxa uu tartan xiiso leh ka dhaxeyn doonaa degmooyinka Dharkeynley iyo Kaaraan oo ka wada tirsan gobolka Benaadir.

Ra’iisul Wasaaraha Soomaaliya Xasan Cali Kheyre ayaa goor dhow gaaray magaalada Addis Ababa ee dalka Itoobiya, halkaasoo uu kaga qeyb galayo shir madaxeedka Urur Goboleedka IGAD.

Wafdi uu hoggaaminayo Ra’iisul Wasaaraha oo saaka ka ambabaxay magaalada Muqdisho ayaa Mas’uuliyiin ka tirsan dowladda ku soo dhoweeyeen Garoonka diyaaradaha Bole International Air Port.

Ka qeyb galka Ra’iisul Wasaaraha ee Shirka IGAD ayaa timid, markii Madaxweynaha uu ka cudur daartay inuu shirka ka qeyb galo, sababo ku aadan howlo shaqo oo u yaala.

Ra’iisul Wasaare Kheyre ayaa inta uu joogo Addis Ababa ayaa waxaa uu la kulmi doonaa Madaxda wadamada IGAD ee shika ka qeyb galaya.