Dhaqaalaha Soomaaliya marka laga hadlaayo waxa uu inta badan ku tiirsan yahay Xoolaha nool, Beeraha iyo Kalluumeyiga, marka haddaay sidaasi tahay ayaan diiradda ku saareynaa Beeraha iyo wax soosaarka Dalagyada kala duwan ee ka baxa Dhulka Soomaaliyeed.

Beeraha Soomaaliya waa isha Labaad ee waxsoo saarka wadanka Soomaaliya taasi oo ay tiro badan oo dad ahi ku tiirsan yihiin, sida caadiga ah, dallaga Soomaaliya waa dhammaan dhirta (muraha iyo khudaarta) ka soo baxa beeraha wadanka Soomaaliya. Waxsoo saarka beeraha Soomaaliya waxay gaarsan yihiin 65% Dhaqaalaha aasaasiga wadanka, taasi oo soo ururinaysa isticmaalka wadanka dhexdiisa iyo dhoofinta badeecada dunida inteeda kale loo ganacsi geynayo.

Abuurka iyo wax-soosaarka beeraha waxaa ay qeyb ka yihiin waxyaabaha ugu waaweyn oo ay ku tiirsan yihiin dadka Soomaaliyeed, waxaana in muddo ah meesha ka baxday wax-soosaarka dalagga Beeraha iyo Suuqyadii loo iib geyn jiray, kuwaasi oo hoos u dhigay dhaqaalihii ka soo xaroon jiray dadkuna ay ku tiirsanayeen.

Haddaba si kor loogu qaado wax soosaarka Beeraha iyo suuq geynteedaba ayaa Magaalada Baydhaba waxaa shalay lagu qabtay soo bandhigis wax soo saarka Soomaaliya, kaasi oo qayb ka ah mashruuc ay maalgeliso hey’adda kaalmada u qaabilsan Maraykanka ee USAID.

Mashruucaan oo lagu soo bandhigay wax soosaarka Dalka oo ay maalgalinteeda iska leedahay Hey’adda Kaalmada dibada ee Dalka Maraykanka ee loo soo gaabiyo USAID ayaa shalay laga furay Magaalaa Baydhabo oo ah Xaruunta Ku meel gaarka ah ee Maamulka Koonfur Galbeed Soomaaliya, waxaana ka qeybgalay furitaanka Munaasabadaasi Masuuliyiin ka socotay Maamulka Koonfur Galbed, kuwa USAID, kuwa samafalka, maalgashiyaasha iyo kuwa ganacsiga.

Waxyaabaha la soo bandhigay waxaa ka mid ah:- Khudaarta noocyadeeda kala duwan, Cuntooyinka Wadaniga ah sida Haruurka ama Masagada, Galeyda, Digirta, Sisinta iyo kuwa kale.

Waxaa sidoo kale la soo bandhigay Hilibka noocyadiisa kala duwan oo ay ka mid yihiin Hilibka Digaaggga iyo Kalluunka.

Hey’adihii soo agaasimay Bandhigaasi masuuliyiintooda oo goobtaasi ka hadlay ayaa waxay halkaasi ka sheegeen in mashruuca ay maanta daahfurayaan loogu talagalay sidii isku fillaansho dhanka dhaqaalaha ah loo gaari lahaa, waxayna xuseen inay mar walba kaalmeyn doonaan ganacsatada yar-yar si loo kobciyo dhaqaalahooda wax soosaar.

Barnaamikani ayaa lagu sheegay inuu aad waxtar ugu yahay dhammaan dhinacyada ay khuseysa, waayo Mashruucani waxa uu faaiido u yahay dhanka sare u qaadidda wax saasaarka Dalka iyo waliba shaqo abuur u yahay Dhallinta, waxaana toos loola shaqeeyaa Ganacsatada iyo wax soosaarka la tartami kara Dalagyada dibadda la geeyo.

Munaasabadaasi ayaa waxaa kaloo ka hadlay Dadkii soo bandhigay wax soosaarkooda, waxayna sheegeen inay halkaasi keeneen wax ay soo saaraan Shirkadahooda ganacsi oo ay ka mid yihii Khudaarta, Hilibka oo dhowr nooc aha, isalmarkaana ay ku faraxsan yihiin inay soo bandhigaan wax soosaarkooda, ayna u helaan suuq ganacsi oo furann.

Waxaa kaloo ka mid ahaa Ganacsatadii wax soo bandhigtay shirkad ku howlan dhinaca Abiuur, kuwaasi oo soo bandhigay Abuurka ay hayaan, si ay beerleydu u helaan abuur caafimaad qaba, waxaa kaloo halkaasi lagu soo bandhigay Hilib loo sameeyay qaabka ay Soomaalidu u taqaan Oodka iyo Timirta.

Wasiirka Qorsheynta ee Maamulka Koonfur Galbeed Axmed Baashi oo goobtaasi ka hadlay ayaa sheegay in si loo gaaro isku filaasho dhinaca Cuntada ah waa in kor loo qaado wax soosaarka Dalaga beeraha.

Mashruucani ayaa ah kii ugu horreeyay ee laga hirgaliyo Magaalada Baydhabo ee Deegaannada Koonfur Galbeed Soomaaliya, iyadoo horay Mashruucani mid la mid ah looga soo hirgaliyay Magaalada Boosaaso ee Gobolka Bari oo ka tirsan Maamulka Puntland.

W.D:- C/laahi Ruush

Saraakiisha Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliya ayaa degaanka,Baar-sanguuni ee Gobolka Jubbada hoose waxa ay ku soo Bandhigeen horjooge,Xuseen Xasan Cambeer, oo horay ugu tirsanaa nabadiidka Al-shabaab.

Sidoo kale horjoogahan isa soo dhiibay ayaa Argagaixisada u qaabbilsanaa abaabulka waxa ay nabad diidku ugu yeeraan kooxda jugta culus.

Abaanduulaha guutadda 11-aad Qeybta 43-aad ee Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed Gaashaanle Sare, Ismaciil Sheekh Isxaaq ,ayaa Wakaalada Wararka Qaranka Soomaaliyeed ee SONNA u sheegay in Ninkani uu ahaa horjooge sare oo Al-Shabaab ah, isla Markaana ka dagaalami jiray Gobolka Shabeellada hoose.

Korneyl; Ismaaciil sheekh Isxaaq, ayaa sheegay in isa soo dhiibista horjooge Xuseen Xasan Cambeer, ay timid markii uu dagaal la galay Kooxo kale oo daacad u ahaa Nabad-diidka, taas oo u suurto gelisay in uu si nabad ah isu soo dhiibo.

Ra’iisul Wasaaraha xukuumadda federaalka Soomaaliya (XFS), mudane Xasan Cali Khayre, ayaa magaalada Gaalkacyo uga qayb galay munaasabad soo dhawayn ah oo maamullada gobalka gobalka Mudug iyo degmada Gaalkacyo ay u sameeyeen.

Duga magaalada Gaalkacyo iyo guddoomiyaha gobalka Mudug oo munaasabadda soo dhawaynta ah ka hadlay ayaa sheegay in ay ku faraxsanyihiin booqashada uu Ra’iisul Wasaaruhu ku yimid magaalada Gaalkacyo iyo dadaalladiisa dhismaha Galmudug dhamaystiran, waxa ayna codsadeen in dowladdu wax ka qabto baahiyaha bulsho ee ka jira degmada Gaalkacyo iyo guud ahaan gobalka Mudug.

Waxgarad, Haween iyo dhallinyaro ka hadlay munaasabadda ayaa Ra’iisul Wasaaraha uga mahadceliyay booqashadiisa deegaanka, waxa ayna u rajeeyeen in uu guul ka gaaro socdaalkiisa dhidibba u taagidda Galmudug loo dhanyahay.

Ra’iisul Wasaare Xasan Cali Khayre oo ka mahadceliyay soo dhawaynta loo sameeyay ayaa ballan qaaday in baahiyaha bulsho ee ka jira gobalka ay dowladdu ay ka jawaabeyso oo ay wax uga qabaneyso sida ay u kala daranyihiin.

Ra’iisul Wasaaraha oo dhexda uga jira socdaalka lagu baadi goobayo dhamaystiraka dhismaha hay’adaha dowladeed ee Galmudug ayaa bulshada deegaannada uu tegay waxa uu la qaatay kulamo wadatashi ah, si loo helo Galmudug lagu wada qanacsanyahay oo qayb waliba oo bulshada kamid ah ay talo ku leedahay.

Maxakamadda Ciidanka Qalabka Sida ee Soomaaliyeed ayaa xukun dil ah ku fulisay 3 dhagarqabayaal ah,kuwaasi oo ka dambeeyey weerarkii ka dhacay Naasa-Hablood2 ee magaalada Muqdisho,28,Oct sanadkii 2017,kaasi oo khasaare dhaliyay.

Hadaba halkan ka akhriso: Habka uu u dhacay dilkaasi toogashada ah iyo go’aanka maxakamadda.

Taariikhdu Markay ahayd 22/05/2018, waxay Maxkamada Da’1aad Ciidamada Qalabka Sida u fariisatay Dacwad Ciqaabeedkii loo haystay Eedaysanayaal:-

1- Farxaan Maxamed Samatar ina Safiyo Max’ed ku dhashay Galgaduud.

2- C/naasir Dhaqane Xasan ina Xabiibo Max’ud   ku dhashay Gedo

3- Abshir Max’ed Xaaji Buule ina Xabiibo Max’ed ku dhashay Saakow, kuwaas oo xafiiska xeer-ilaalinta ciidamada qalabka sida kusoo  eedeeyay  Dembiyada kala ah ka mid noqosho Urur Hubaysan oo lid ku ah awoodaha Qaranka (Qaran dumis) iyo  in Ay ka mid ahaayeen koox weerar argagaxiso ku qaaday hotel naasa hablood labo taariikhdu markay ahayd 28/10/2017 weerarkaas oo sababay khasaaro naf iyo maal leh waxaa ku geeriyooday weerarka inta la hubiyay  18 ruux iyadoo ay ku dhaawacmeen 47 ruux oo kale.

Taariikhdu ahayd  30/05/2018  waxey  maxkamada ciidamada qalabka sida ku  Xukuntay Dil toogasho oo ah qisaasta Dadkii ku geeriyooday Weerarkii Naasa-hablood labo  Taariikhdu markay ahayd   28/10/2017.

Maanta oo ay Taariikhdu tahay 10/07/2019 waxaa lagu fuliyay Xukukii dilka ahaa.

SNTV:- Ra’iisul Wasaaraha xukuumadda federaalka Soomaaliya (XFS), mudane Xasan Cali Khayre oo shalay gaaray magaalada Gaalkacyo ee xarunta gobalka Mudug ayaa kulan la qaatay qaar kamid ah dhallinyarada ku nool magaalada.

Kulanka ayaa looga hadlay doorka dhalliyaradu ay ku leeyihiin dib-u-heshiisiinta, dib-u-dhiska Galmudug iyo guud ahaan dalka, mideynta awoodda dhallinyarada iyo u diyaarinta dhallinyarada hoggaaminta dalka.

Ra’iisul Wasaare Xasan Cali Khayre ayaa u sheegay dhallinyarada in magaalo iyo deegaan kasta oo uu tago uu kulanka ugu horreeya la yeelanayay dhallinyada oo muhiimad gaar ah uu siinanayay isaga oo sababtu ku sheegay in dhallinyaradu yihiin hoggaanka mustaqbalka dalka iyo dadka Soomaaliyeed, lagama maarmaanna ay tahay in ay sii ogaadaan fursadaha iyo caqabadaha, fikirkoodana ay ku biiriyaan hannaanka horumarinta qaranka.

Dhalinyarada uu Gaalkacyo kula kulmay ayuu Ra’iisul Wasaaruhu ku boorriyay in ay is  abaabulaan, muujiyaan cududdooda si ay iyagu u doortaan hoggaankooda mustaqbalka, waxa uuna kula dardaarmay in is abaabulka ka billaabaan Gaalkacyo kadibna ay ku xirmaan dhalliyarada deegaannada ku xeeran si ugu dambeyn loo helo cod dhallinyaro Soomaaliyeed oo mideysan, kana madax bannaan kooxeysi iyo qabiileysi, looguna wada istaago danta guud.

Kulanka dhex maray Ra’iisul Wasaaraha iyo dhallinyarada Gaalkacyo ayaa qayb ka ahaa kulamo xiriir ah oo uu Ra’iisul Wasaare Xasan Cali Khayre deegaannada Galmudug uu kula yeeshay qaybaha kala duwan ee bulshada si ay taladooda ugu daraan qorshaha dhismaha Galmudug dhammeystiran, loo dhanyahay, kana shaqeysa danaha reer.

SNTV: – Booqashadani oo ahayd safarkii ugu horreeyay oo uu ku tago mid ka mid ah xarunta maamul gobolleed taniyo markii la magacaabay oo uu dhowaan Muqdisho yimid, Ergayga cusub ee QM ee Soomaaliya ayaa ku nuux-nuuxsaday taageerada ay dunida u hayso horumarinta barnaamijyada iyo wadahadallada dhex maraya Dowladda Federaalka Soomaaliya iyo maamul gobolleedyada xubnaha ka ah.

Wakiilka Gaarka ah ee Xoghayaha QM ee Soomaaliya, James Swan oo shalay gaaray magaalada Garowe, xarunta Puntland, oo xubin ka ah maamulada Federaalka ee dhinaca waqooyi bari, si uu halkaasi ugula kulmo Madaxweyne Saciid Cabdullaahi Maxamed Deni islamarkaana ay uga wadahadlaan arrimo muhiim u ah howlaha iyo barnaamijyada Qaramada Midoobay ay ka fullinayso Soomaaliya.

“Waxaan aad ugu faraxsanahay inaan booqdo Puntland lana qaato kulan waxtar leh madaxweyne Saciid Cabdullaahi Maxamed iyadoo ay wehliyaan xubnaha golihiisa wasiirada,” ayuu yiri Mr. Swan, oo ah madaxa Jamciyadda Quruumaha ka dhaxeysa ugu qaabilsan Howlgalka Soomaaliya ee loo soo gaabiyo UNSOM.

“Qaramada Midoobay waa sida hal qoys oo si weyn ugu howlan in ay ka qabtaan shaqooyin kala gedisan gudaha Puntland kuwaasi oo ku bilowday xafiisyo ka shaqeeya kaalmada beni’aadannimada ee gaaray meel dhexaad iyo in ay isu rogaan mashaariicyo gaarsiisan waqtiga dheer.

“Waxaan rajaynayaa inaan wadashaqeeyn doono dadka Puntland iyo Maamulada Xubnaha ka ah Federaalka si ay howlaha xafiiska UNSOM iyo barnaamijyada hay’adaha Qaramada Midoobay u noqdaan kuwa si guul leh loo hirgeliyo. Taasi oo ay kamid tahay dadaalada lagu taageerayo wadahadallo dhammeystiran oo ay yeeshaan Dowladda Federaalka Soomaaliya iyo Maamul gobolleedyada xubnaha ka ah Federaalka,” ayuu yiri Swan.

Wakiilka Gaarka ah ee QM Midoobay ee Soomaaliya ayaa ku baaqay in xal nabadeed loo helo muranka u dhaxeeya Puntland iyo Somaliland, ee gudaha gobollada Sool iyo Sanaag, kaasi oo bilihii dhowaa sababay dagaal kadhacay deegaanka Tukaraq.

Madaxweyne Deni oo xilliga shirka jiraa’id hadal jeediyay ayaa dhinaciisa daaha ka qaaday in wadahadalladii dhexmaray isaga iyo ergayga QM ay diiradda ku saareen Horumarinta Kaalmada Beni’aadannimada, Ammaanka iyo Siyaasadda.

“Waxaan si taxadar leh uga hadalnay xaaladaha muhiimadda gaarka ah ee horumarka nabadda iyo dadaalka dib u dhiska maamul wanaagga gudaha Soomaaliya, iyo sidii xagga hore loogu ambaqaadi lahaa Federaaliisam-ka,” sidaasi waxaa sheegay madaxweyne Saciid Deni oo intaasi ku daray in Puntland ay door xasaasi ah ka cayaarayso nabad raadinta Soomaaliya.

“Waxaan u cadeeynay inaan diyaar u nahay inaan doorkeena ka qaadanno dadaalada horey loogu sii wadayo Soomaaliya,” sidaasi waxaa ku nuux-nuuxsaday Deni.

Wakiil gaarka ah ee QM ayaa sidoo kale la kulmay shaqaalaha QM ee ku sugan Garowe waxaana uu aad ugu ammaanay sida ay uga go’an tahay taageerada ay siinayaan Soomaaliya si ay u soo hagaagto nolosha dadka Soomaaliyeed.

James Swan, ayaa waxaa safarka ku wehlinayay Agaasimaha Barnaamijka Cunnada QM ee loo soo gaabiyo WFP Laurent Bukera iyo madaxa xafiiska QM ee Isku dubaridka Arimaha Beni’aadantinimada ee Justin Brady.

Madaxweynaha Puntland, Saciid Cabdullaahi Deni ayaa ku ammaanay ergayga cusub ee QM ee Soomaaliya sida uu go’aankiisa ugu xushay in Puntland ay noqoto goobtii koowaad ee uu magaalada Muqdisho ee Caasimadda Soomaaliya uu booqasho ku  tago.

Mudadii uu joogay Puntland, waxa uu booqday mashruuca ay taageerto hay’adda WPF ee ka socda deegaanka Laac-dheere, kaasi oo loogu talo galay in kor loogu qaado Horumarinta Noloshada iyo Adkeysiga Bulshada Deegaanka, Ergayga ayaa booqasho ku bixiyay dhul beereed weyn oo wax soosaarkiisa looga faa’iideeystay habka Waraabka biyaha ee loo isticmaalayo waxa loo yaqaano Awoodda aaladda cad-ceedda ee solar-ka taasi oo si wanaagsan gacan uga geysatay horumarinta wax soosaarka miro kala duwan oo ay khudaarta ka mid tahay ee tabcashada beeraha.

SNTV:- Ciidanka Qaranka oo howlgal qorshaysan ka sameeyay Gudaha magaalada Marka ee xarunta Gobalka ShabeeLlaha Hoose ayaa lagu soo waramayaa in ay gacanta kus soo dhigeen Afar dhagarqabe oo ka tirsan mintidiinta argagixisada xiriirka la leh ee Al-Shabaab.

Saraakiil ka tirsan Ciidanka Qaranka ayaa sheegay in dhagabar qabayaasha la soo qabqabtay xilli ay gacanta kula jireen Walxaha qarxa iyagoona gacanta kula jiray fal dembiyeedka iyagoo ku soo dhex qariyay jawaan ay ku jirtay Ganlay.

Labo dumar ah ayaa ku jira Dhagar qabayaasha ay ciidamadu gacanta ku dhigeen, oo midkood ay tahay hooyo xaamilo ah (uur leh, pregnant).

Arrintan ayaa muujinaysa sida awoodda kooxda Nabad diidka ee argagixisada xiriirka la leh ay haatan ay u tahay mid aad uwiiqantay kadib markii ciidamada dowladda Federaalka Soomaaliya oo kaashanaya shacab weynaha Soomaaliyeed ay billaabeen howlgalo lagula dagaalamayo kooxaha argagaxida si loo xasiliyo dalka, sidoo kale waxa taasi ay cadeyn u tahay in kooxda arxanka daran ee aragagaxisadu ay haatan u adeegsanayaan haweenka iyo caruurta.

Ciidanka Xoogga dalka Soomaaliya ee ku sugan Gobalka Shabeellaha Hoose ayaa xoojiyay howlgallada iyo la dagaalanka kooxda arxanka daran ee argagaxisada Al-Shabaab.

Ciidamada xoogga dalka Soomaaliya ayaa ku guuleystay in ay la wareegaan deegaanno badan oo ka tirsan gobalka Shabaallaha Hoose halkaaoo ay ay maleeshiyaadka Al-Shabaab ku dhibaateeyn jireen muwaadiniinta Soomaaliyeed.

SNTV:- Duqa Magaalada Muqdisho ahna Guddoomiyaha Gobolka Banaadir, Injireer; C/raxmaan Cumar (Yariisoow), oo Xalay guddoomiyay Shirka amniga Caasimadda ayaa daboolka ka qaaday in is beddel weyn lagu sameeyay sugidda nabadgelyada saddex Bil iyo 10 Cisho ka hor, aadna looga dareemay ammaanka Gobalka Banaadir inta uu qorshahaasi shaqeynayay.

Isagoo sheegay in ay laamaha ammaanku fashiliyeen qarax iyo isku day weerar, taasina ay marqaati ka tahay in Ciidamada geesiyaasha ay u heellan yihiin difaaca Dalkooda, isagoo sidoo kale ku ammaanay Shacabka Soomaaliyeed feejignaanta weyn ee ay muujiyeen.

Duqa magaalada ahna Guddoomiyaha gobalka Banaadir ayaa tibaaxay in ay maamulka Gobolka, degmooyinka, hay’adaha ammaanka iyo shacabka intaba isku xireen, taas oo sababtay in ay habeen kasta qabtaan kulan looga hadlo halka uu marayo ammaanka magaalo madaxda Muqdisho.

C/raxmaan Cumar Cismaan oo la hadlayay mas’uuliyiinta ayaa faray in ilaaladooda ay qaataan lebiska lagu yaqaan, wuxuuna sidoo kale digniin u diray askarta Millitariga ah ee tuutaha ku mara dariiqyada , isagoo u soo jeediyay in ay isu sheegaan ciidanka ammaanka ee kahawlgala  Waddooyinka, si aysan ugu soo dhex dhuuman argagixisada Al-Shabaab.

Mar uu la hadlayay guddoomiyaha dadka leh milkiyadda noocyada kala gedisan ee gaadiidka Ayaa ugu baaqay in ay samaystaan aqoonsiyo, is diiwaan geliyaan, bixiyaan canshuuraha ku waajibay, noqdaan muwaadiniin dhab ah oo Soomaaliyeed, haddii ay iska iibinayaanna ay ka beddelaan Magacooda, haddii kale ay ciqaabteeda dusha u ridan doonaan.

Guddoomiyaha gobalka Banaadir ahna duqa Muqdisho C/raxmaan Cumar Cismaan ayaa ugu dambeeyntii usheegay in cadowga ummadda Soomaaliyeed uu yahay hal taasi oo uu ku tilmaamay in ay tahay kooxda nabad diidka ah ee Al-Shabaab, waxaana uu ku bogaadiyay in ay lagama maarmaan tahay in halo o keliya looga soo wadajeesto, isagoo ku ammaanay Dad weynaha Muqdisho sida ay har iyo habeen u garab taagan yihiin Ciidanka amniga.