Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya Mudane Maxamed Cabdullaahi Farmaajo oo booqasho rasmi ah ku jooga dalka Turkiga ayaa kulan la qaatay dhiggiisa dalkan Mudane Recep Tayyip Erdogan.

Madaxweynaha iyo wafdiga uu hogaaminayay ayaa soo dhaweyn heer sare ah loogu sameeyay xarunta Madaxtooyada ee Ankara, isaga oo salaan sharaf ka qaatay cutub ka tirsan ciidanka dalkan , waxaana loo riday 21 madfac.

Labada Madaxweyne ayaa ku heshiiyay dhammaan qodobadii ay isla soo qaadeen oo ay kamid ahaayeen amniga, dhaqaalaha, horumarinta, maalgelinta waxbarshada, is weydaarsiga hiddaha iyo dhaqanka iyo shirka Soomaaliya ee London oo ay dowladda Turkiya kasoo qeybgali doonto.

Madaxweyne Erdogan ayaa uga mahaceliyay Madaxweynaha Jamhuuriyadda iyo Shacabka Soomaaliyeed taageeradii ay u muujiyeen kadib afgambigii dhicisoobay. Waxaa uu intaas ku daray in dowladda Turkiya ay mar walba taageero walaaltinimo la garab taagan tahay dowladda iyo Shacabka Soomaaliyeed.

Madaxweyne Farmaajo ayaa dhankiiisa uga mahadceliyay dalka aan walaalaha nahay ee Turkiya soo dhaweynta diirran ee ay u sameeyeen isaga iyo wafdigiisa iyo taageerada joogtada ah ee ay dowladda Turkiya siiso Soomaaliya.

Dowladaha Soomaaliya iyo Turkiya ayaa kala saxiixday heshiisyo is afgarad ah oo la xiriira horumarinta dhaqaalaha iyo isweydaarsiga hiddaha iyo dhaqanka.

Dowladda Federaalka Soomaaliya waxaa dhankeeda u saxiixay heshiiyada Wasiirka Arrimaha Dibadda iyo Iskaashiga Caalamiga ah Mudane Yuusuf Garaad Cumar, halka Jamhuuriyadda Turkiya uu u saxiixay Wasiirka Horumarinta Mudane Lutfi Elvan.

Wasiirka Arrimaha gudaha iyo Federaalka Dowladd goboleedka Hirshabeelle Maxamed Cali Caadle ayaa tababar magaalada Muqdisho ugu soo xiray saraakiil sar sare oo booliis ah oo ka shaqeyn doonaa dhisidda iyo tababarida Ciidan Boliis ah oo ay yeelato Hirshabeelle.

Saraakiishani iyo qubaro dhinaca booliska ah ayaa ka faa’ideystay tababarkasi oo soconayay seddexdii cisho ee la soo dhaafay, waxaana ka qey qaatay tababarkaasi oo hirgelintiisa lahaa Xafiiska Qaramada Midoobay ee Soomaaliya iyo AMISOM.

Dowlad goboleedka Hirshabeelle ayaa qorsheyneya dhisida ciidan boolis oo u gaar ah oo awood u yeesha hanashada amniga deegaanada Hirshabeelle, waxaana la diyaarinayaa qorista iyo tababarida ciidamadaasi oo ka shaqeyn doona u qidmeynta bulshada Soomaaliyeed gaar ahaan Hirshabeelle.

Wasiirka Arrimaha gudaha ee Hirshabeelle Maxamed Cali Caadle oo tababarkaasi soo xiray ayaa u mahadceliyay AMISOM iyo Xafiiska Qarmada Midoobay ee Soomaaliyay sida ay u fuliyeen tababarkani oo ah mid dhaxal gal ah oo ay ka faa’ideysteen guddigan ka shaqeyn doona hirgelinta iyo dhisida Ciidan Boolis ah oo ay yeelato Hirshabeelle.

Dhowaan ayaa la filayaa in Madaxweynaha Dowlad goboleedka Hirshabeelle Cali Cabdullaahi Cosoble uu tababbar u furo Dufcadii ugu horeysay oo Ciidamo boolis ah oo uu yeesho maamulka.

Wasiirka Cadaaladda Xukuumadda Soomaaliya Avv, Xasan Xuseen Xaaji ayaa sheegay in ay jirto baahi weyn oo dhanka Garsoonka ah, loona baahan yahay dhisidda golaha adeegga Garsoorka dalka.

“Waxaa ii soo baxday inay jirto baahi aad u weyn oo xagga Garsoorka, waxaan ogaaday in laan ka mid ah laamaha dowladda aan si fiican u dhisneyn, golaha Adeegga Garsoorka ayaa meesha ka maqan, xilliga dowladdii KMG ahayd way jirtay golaha adeegga Garsoorka, balse marka ay dowladdu noqotay mid caalamka oo dhan ay aqoonsanyihiin, ma dhismin golaha adeegga Garsoorka, digreeto Madaxweyne ayaa lagu kala diray golihi horey u jiray” ayuu yiri Wasiirka Garsoorka oo hadalkiisa ku daray in ay jirto qorshe la isku dayay in la dhiso golaha adeegga Garsoorka oo Baarlamaanka horyaala, balse aan weli suurta gelin.

Wasiirka Cadaaladda Xukuumadda Soomaaliya Avv, Xasan Xuseen Xaaji ayaa tilmaamay in Wasaaraddu ay xoogga saareyso in la helo golihii adeegga Garsoorka.

Madaxweynaha Jamhuuriyadda Soomaaliya iyo wefdi uu hoggaaminayo oo ku sugan magaalada Ankara ee caasimadda dalka Turkiga, ayaa kulan la qaatay dhiggiisa dalkaasi.

Madaxweyne Maxamed Cabdullaahi Farmaajo,  waxaa soo dhoweeyey madaxweynaha dalka Turkiga mudane Recep Tayyip Erdogan , labada madaxweyne ayaa salaan ka qaatay ciidanka Qalabka Sida ee Turkiga oo soo dhoweynta madaxweyne Farmaajo ee madaxyootada Turkiga ka dhacdey joogey.

Labada madaxweyne ayaa qaatay kulan gaar ah oo ay uga hadleen xiriirka labada dal, madaxweynaha Soomaaliya Mudane Farmaajo  ayaa xaaladda abaaraha iyo midda guud uga warramay dhiggiisa Turkiga, waxa uu ka mahadceliyey dedaallada dowladda iyo shacabka Turkiga ay uga qeyb-galaan gurmadka dadka Soomaaliyeed ee ay abaaraha saameeyeen.

Sidoo kale madaxweynaha Turkiga, mudane Recep Tayyip Erdogan ayaa sheegay in booqashada Madaxweyne Farmaajo uu ku faraxsan yahay, isla markaana labada dowladood ay  mar walba ka wada shaqeyn doonaan sidii horumar iyo degnaasho loo gaarsiin lahaa dadka iyo dalka Soomaaliyeed, dowladda Turkiga waxa uu sheegay in aysan marnaba ka daali doonin howlaha horumarinta iyo dhismaha ee ay ka waddo gudaha Soomaaliya.

Waxaa jiri doono heshiisyo iyo wada hadallo kale oo si rasmi ah u dhexmari doona Soomaaliya iyo Turkiga.

Madaxweyne Maxamed Cabdulahi Farmaajo oo booqasho ku jooga dalka Turkiga ayaa la kulmay maanta guddoomiyaha baarlamaanka Turkiga Ismail Kahraman iyagoo ka wadahadlay xiriirka wadamada Soomaaliya iyo Turkiga.

Kulankan oo ay goobjoog ka ahaayeen xildhibaano ka tirsan Baarlmaanka Turkiga iyo xubnaha wafdiga ku wehelinaya madaxweyne Farmajo booqashada uu ku tegey dalka Turkiga.

Madaxweyne Farmajo ayaa ugaga mahadceliyay dowlada Turkiga howlaha kala duwan ee ay ku taageerto dalka Soomaaliya waxana uu sheegay in ay ku faraxsan yihiin shacabka Soomaaliyeed gargaarka ay marwalba la garab taagan yihiin dowlada Turkiga walalahooda Soomaaliyeed.

Guddoomiyaha baarlamaanka Turkiga Kahraman ayaa sheegay in uu ku faraxsan yahay in uu la kulmo Madaxweyne Farmajo oo dhowaan ku guuleystey doorashada madaxtinimada dalka Soomaaliya.

Kulankan kadib ayuu Madaxweyne Farmaajo waxa uu dhigay ubax beerta nasashada ee lagu maamuuso hogaamiyihii weynaa ee aasaasay dowlada Turkiga Ataturk.

Madaxweyne Farmajo oo ay tahay booqashada uu ku tegey dalka Turkiga tii ugu horeysay ee uu ku tago tan iyo markii uu ku guuleystay doorashada madaxtinimada dalka ayaa lagu wadaa in saacadaha soo socda uu la kulmo Madaxweyne Ordegan waxaana la rajeynayaa in ay kala saxiixdaan heshiisyo.

La Taliyaha Amniga Qaranka ee Madaxweynaha Jamhuuriyada Soomaaliya Mudane Xuseen Macalin Maxamud Sh. Cali ayaa faahfaahin ka bixiyay Qorshaha Amniga Qaranka Soomaaliyeed oo dhowaan la go’aamiyay.

Md,Xuseen Macallin ayaa sheegay in ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed ay yihiin geesiyaal u soo dhabar adaygay difaaca dalka iyo badbaadada shacabka Soomaaliyeed, ayna intooda badan muddo ka badan 10 sano heegan joogta ah ugu jiraan furumaha oo ay kula dagaalamayaan cadawga nabad diidka ah ee Al-Shabaab.

Dowladda Federaaka waxaa ka go’an in ciidankaas geesiyaasha ah ee naftood hurayaasha ah loo helo daryeel, qalabeyn iyo inay helaan dhammaan xuquuqdooda aasaasiga ah. Mana jiro wax saameyn ah oo ciidankan howlgalaya ay ku yeelanayso Qorshaha Amniga Qaranka oo ujeedadiisu tahay sidii loo dar-dargelin lahaa tayaynta ciidanka Soomaaliyeed.

“Haba yaraatee ma jiraan qorshe lagu kala dirayo ciidanka XDS oo aan aragnay in fasiiraad aan sax ahayn laga bixinayo taasi oo aan waafaqsanayn Qorshaha Amniga Qaran,Dowladda Federaalka inay sii xoojiso howlaha ciidanka XDS mooyee ma dhici karto wax dalka dib u celiya” ayuu yiri la taliyaha dhinaca Amniga qaran ee Madaxwaynaha.

Si shacabka ay u fahmaan dooda Qorshaha Amniga Qaranka waxaan halkan hoose ku soo gudbinaynaa sida uu u qoranyahay arrinka ku saabsan ciidamada:

Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed (XDS) waxa uu ka kooban yahay;
• Ciidanka Lugta
• Ciidanka Cirka
• Ciidanka Badda
Waajibaadka ciidanka XDS waa;
• Ilaalinta midnimada Qaranka
• Illaalinta iyo difaaca xuduudaha dalka
• Difaaca cadawga dibadda iyo kan gudaha oo u abaabulan qaab hubaysan oo khatar galinaya xasiloonida dalka.

Qorshaha Amniga Qaranka ayaa waxaa lagu xusay in Ciidanka Qaranka Soomaaliyeed (XDS) tiradiisu ay noqonayso ugu yaraan 18,000 oo aysan ku jirin ciidanka cirka, kuwa badda iyo ciidamada gaarka ah ee gaashaaman.

Madaxweynaha Soomaaliya Maxamed Cabdulaahi Farmaajo iyo Wafdi uu hoggaaminaayo  ayaa gaaray Magaalada  Ankara ee Turkiga, iyadoo si wayn loogu soo dhoweeyay Halkaas

Waxaa ku wehlinaya Madaxweynaha Safarkiisa xubno ka tirsan golaha Wasiirada xildhibaano iyo masuuliyiin kale.

Madaxweyne Maxamed C/laahi Farmaajo ayaa waxaa lagu wadaa inuu la kulmo dhigiisa wadanka Turkiga iyo Madax kale oo ka tirsan dowladda Turkiga ayaga oo ka wada hadli doona cilaaqaadka labada dal, iskaashiga iyo arrimo kale.

Madaxwaynaha Soomaaliya  Mudane Maxamed C/laahi Farmaajo ayaa magacaabay   Maareeyaha Guud ee Hay’adda Saadaasha iyo Duulista Hawada Soomaaliya.

Madaxweynaha JFS Soomaaliya ayaa wuxuu u magacaabay xilkaan Mudane Yusuf Cabdi Cabdulle oo loo yaqaano “Yuusuf Jaalle”.

Yusuf Cabdi ayaa wuxuu horay u soo noqday Guddoomiye ku xigeenka Gobalka Shabeellaha Dhexe ee dhinaca Arrimaha Siyaasadda.

Madaxa Barmaamijka Qaramada Midoobay u qaabilsan cunada WPF ee Soomaaliya ,safiirka Dowladda Shiinaha ee Soomaaliyo iyo wasiirka Wasaaradda Gargaarka iyo Maareeynta Masiibooyina Dowladda Soomaaliya ayaa goob joog ka ahaa goobta lagu wareejinayay deeq lacag oo gaareysa Toban Milyan oo Doolar (10,000$) oo Dowladda Shiinaha ay ugu tala gashay dadka Soomaaliyeed oo ay abaarta saameysay ,iyadoo si toos ah deeqdaas lacagta ah loo soo marsiinayo Barnaamijka Cunada Aduunka ee WFP.

Safiirka Shiinaha ee Soomaaliya Qin Jian ayaa sheegay in Shiinaha iyo Soomaaliya uu ka dhaxeeyo xiriir soo jireen oo dhinacyo kala duwan leh islamarkaana Dowladda Shiinaha mashaariic kala duwan ay ka fulisay Soomaaaliya hadana ay diyaar u tahay in ay sii wado ,waxaana safiirka sidoo kale uu sheegay in Dowladda Shiinaha iyo Shacabkeeda oo iskaashanaya ay mar walba diyaar u yihiin ka qeyb qaadashada dadka soomaaliyeed ee abaarta saaameysay“lacagtan waxaan ugu tala galnay dadka abaarta saameysay gaar ahaan dhinacyada nafaqa darida  ,waxaana rajeyneyaa in ay qeyb ka qaadato caawinta dadka soomaliyeed oo ay abaarta saameysay,waaana sii wadeynaa taageeradda dadka soomaaliyeed iyo dowladooda”.

Wasiirka Wasaaradda Gargaarka iyo Maareeynta Masiibooyina Dowladda Soomaaliya Drs Maryam Qaasim Axmed oo u mahad celisay Dowladda Shiinaha oo deeqdan lacagta ah soo dhiibtay iyo Wfp oo lasoo marsiiyay ayaa sheegtay in ay wax badan ka tari doonto baahida dadka ay abaarta saameysay.

Wasiirka Wasaaradda Gargaarka iyo Maareeynta Masiibooyina ayaa ugu baaqday dadka Soomaaliyeed ee jooga gudaha dalka iyo dibadiisa iyo sidoo kale beesha Caalamka in ay gar gaaraan dadka ay abaarta saameyn ku yeelatay.

Kulankan oo ay si wadajir ah u soo qaban qaabiyeen wasaarada arimaha gudaha ee wadanka Koonfur Sudan iyo safaarada Soomaaliya ee magaalada Juba ee caasimada wadanka Koonfur Sudan ayaa ahaa mid lagu xoojinayay xariirka jaaliyada Soomaaliyeed ee ku nool wadankan iyo laamaha kala duwan ee amniga.

Ugu horeyn waxaa kulanka furay wasiirka arimaha gudaha Koonfur Sudan Michael Chiangjiek Geay kaasi oo sheegay in dowladiisu dhiirigalineyso maalgashiga oo ay Soomaalidu ugu horeyso asigoona faray hay’adaha amniga in la xaliyo baahiyada iyo cabashooyinka ganacsatada Soomaaliyeed sida ugu dhaqsiyaha badan.

Sidoo kale danjiraha dowlada Soomaaliya ee wadanka Koonfur Sudan mudane Xuseen Xaji Axmed ayaa sheegay in muhiimada koowaad ay tahay badbaada nafta iyo hantida soomaaliyeed oo aan lagu xadgudbin meelna looga soo wada jeesto wixii dhibaato u keenayo labada dhinac.

Ugu dambeen kulanka ayaa ku soo idlaaday is afgarad aad wanaagsan laguna xaliyay dhamaan caqabadiihii taagnaa sidoo kalene la isku waafaqay in meel looga soo wada jeesto dadka wax tahriibiya iyo wixii keeni kara amni darado.