Hay’addaan ayaa   ka hortagaysa  Badeecadaha khatarta ku ah Caafimaadka dadka iyo deegaanka,  sidoo kale  soo dajinta  iyo isticmaalka  Badeecadaha dhacay ama tayadeedu Liidato si loo ilaaliyo badqabka  caafimaadka  dadka  Soomaaliyeed.

Wasiirka Ganacsiga iyo Warshadaha Soomaaliya mudane Maxamed Cabdi Xayir (Maareeye)   ayaa faah-faahin dheeri ah ka bixiyey muhiimadda Ganacsiga iyo guud ahaan Dalka u leedahay hey’adda Tayo-dhowrka  Badeecadaha Soomaaliyeed.

Wasiirka Ganacsiga iyo Warshadaha ayaa  uu magacaabay  5 xubnood hey’adda Tayo-dhowrka iyo badqabka Badeedaha Dalka soo gala.

 Xubnaha Guddiga  Tayo dhowrka Soomaaliyeed waxay kala yihiin

1:  Guddoomiye  Aadan Xasan Barre

2:  Cabdillaahi  Salad Xasan    Xubin

3: Ibraahim Naxamed Xasan   Xubin

4: Fartuun Siidow  Macalin Cabdi   Xubin

5: Cabdi Saqaawe Cismaan  Xubin

Dhinaca kale wasiir Maareeye ayaa sharraxaad ka bixiyey xeerka ay ku shaqeyneyso hey’adda Tayo-dhowrka.

Hey’addaan ayaa hoostageysa wasaaradda Ganacsiga iyo Warshadaha Soomaaliya, waxa ay xarumo kala duwan ku yeelan doontaa dhammaan gobollada Dalka, si sare loogu qaado Tayada waxyaabaha Dalka ka soo gala Dekedaha, Garommada iyo Xuduudaha Dalka.

Waxaa xal loogu raadinanayaa sida dalka xasilooni dhanka nabada ah loogu
soo dabaali karo iyada oo laga qeyb qaadanayo Doodo Cilmiyeysan sidda midan
oo kale.

Kasoo qeyb galayaasha ayaa waxaa kamid ah Hogaamiyasha dhaqanka,
Aqoonyahano, Xubno kamida Aqalka Sare iyo Siyaasiyiin xilal horay u soo
qabtay.

Soomaaliya ayaa soo martay  dagaalo sokeeye balse hadda waxaa ladoonayaa in
laga gudbo arrinkaas iyada oo la adeegsanayo farsamooyin aad u wanaagsan.

“Hadii aanan heshiis aheyn wax aan qabsan karno majirto maxaana u
baahanahay in aan caloosheena isku furno hadii aysan arrintaas dhicin wax
badan ayaa naga halaabaya wixii aan soo marnay waa in Cashiro ka qaadanaa
si-aan xal u gaarno” Gudoomiyaha Dib-u-heshiisiinta Qaranka Ismaaciil
Macalin Muuse.

Mustafe Maxamed Qodax oo kamida Golaha Aqalka Sare ayaa sheegay in loo
baahan yahay in wax leyska weydiiyo qaladaadkii hore u soo dhacay.

“Waxaan rabnaa in aan dib u laabano oo aan wax iska weydiino dhibaatadii
horay inoo soo martay si aan uga gubnl qabado badan oo haatan ina horyaala”.

Kulankan ayaa waxaa soo qaban qaabiyey xarunt Irshaad taas oo ka shaqeysa
Aragti-isdhaafsiga.

Waxgaradka, Aqoonyahanada, Culimada iyo dhamaan kasoo qeyb galayaasha ayaa
isku raacay muhiimada ay leedahay Dib-u-heshiisiinta iyo inay muhiim tahay
in laga wada qeyb qaato.

Ra’iisul wasaare kuxigeenka Dalka Mudane Mahdi Maxamed Guuleed ayaa magaalada Muqdisho ku daah furay shir looga hadlayo Waxbarashadda dalalka soo koraya oo ay kamid tahay Soomaaliya, waxaana ka qayb galaya Wasaaraddaha kala duwan ee dowladda, qaar ka mid ah Safiiradda dalalka Caalamka u fadhiya Soomaaliya, Maamul Goboleedyada Dalka iyo Qeybaha kala duwan ee bulshadda rayidka ah.

Wasiirka Qorsheynta Xukuumadda Soomaaliya Jamal Maxamed Xasan oo qudbad ka jeediyay shirka hada socda oo si gaara diirada loogu saarayo waxbarashada iyo tayeynta dhaqaalaha Soomaaliya ayaa sheegay Baaritaan ay sameysay Wasaaradda Qorsheynta in lagu ogaaday 40/% ay dadka wax qori karaan.

”Baaritaan ay sameysay Wasaaradda Qorsheynta waxaa lagu ogaaday in 40% oo kaliya ay wax qori karan waxna aqrin karaan dadka Soomaaliyeed halka 20% oo kaliya ay dadka Soomaaliyeed gaareen heerka waxbarashada ee Jaamacadda”.ayuu yiri Wasiirka.

Dadka Soomaaliyed ayaa intooda ugu badan waxay fursad u heli karaan in ay waxbartaan sidaas darteed 2020 qorshaha Qaranka waxaa ku jiro in tirada dadka Soomaaliyeed ee wax qori kara waxna Aqrin kara la gaarsiiyo halka ugu sareyso sida uu sheegay Wasiirka Qorsheynta Xukuumadda Soomaaliya

wixii faahfaahin ah waxad kala socoon doontan waraarkayaga danbe.

Ugu yaraan 50 qof ayaa ku dhimatay, in ka badana waxa soo garay  dhaawacyayo ka dib  markii u dab qabsaday  tuulooyin ku yaal caasimadda  Dalka Giriiga, Athens, sida ay sheegeen masuuliyiintu dalk Giriiga.

Dhimashada ayaa kor u kacday Talaadadii ka dib markii 26 qof laga helay meel u dhow magaalada dekadda leh ee Rafina, sida laga soo xigtay shaqaalaha Laanqayrta Cas iyo guddoomiye ku-xigeenka gobolka Girgos Kokkolis.

Masuuliyiinta goobaha caafimaadka Giriigta  ayaan xaqiijin kororka tirada dhimashada maaddaama meydadka aan weli la  gaarisiin Isbitaalada dalkasi.

sida ay sheegeen  saraakiisha dawladda waxaa si kordhaya dadka qaba dhawacyaadda inkasto an la ogeeyn tiraada saxada ee dhimashad kasoo garay dabka intaa hada la ogyahay qasaraha dadka kasoo garay  in ay ku dhawayihin 150 qofka inay qaban dhawacayo kala duwan ,sidoo kalana burbur kasoo garay guryo iyo  isticmaalka wadooyinka gaadiidka waaweeyn gabi ahan burburay.

Boqolaal ruux oo shaqaalaha dabdamiska ah ayaa ku hawlan daminta dabka, dadkuna waxay isaga carareen guryahoodii u dhawaa magaalada caasimadda ah ee Athens.

Waxaa socda hawlgal lagu baadi goobayo 10 ruux oo dalxiise yaal ah oo doon raacay iyaga oo dabka ka firxanaya, sida ay saraakiishu sheegeen.

“Waxaan samaynaynaa wax kaste oon awoodno si aan u xakamayno dabka, sida uu saxafiyiinta u sheegay Ra’iisulwasaare Alexis Tsipras.

Ammin hore oo Talaadadii ahna, Dimitris Tzanakopoulos oo ah afhayeen u hadlay dawladda ayaa xaqiijiyay in dhimashadu ay sare u kacday.

Dadkaas intooda badan waxay ku xayirmeen Mati oo ah goob badda qarkeeda ku taalla oo loo tamashle tago, waxayna 40km dhanka waqooyi bari ka xigtaa magaalad Athens, waxayna dhinteen iyaga oo guryahooda ama gawaaridooda ku jira.

Dowladda Federaalka Soomaaliya, waxay si xoog leh u cambaareynaysaa kooxda al-Shabab oo weerar fuleynimo ah ku qaaday  sandhig ciidamadu ku lahaayeen deegaanka Baar-Sanguuni.

Ku simaha Wasiirka Warfaafinta, ahna Wasiir ku xigeenka Wasaaradda Warfaafinta ee dowladda Federaalka ah ee Soomaaliya, Mudane Aadan Isxaaq Cali, ayaa sheegay in maleeshiyada al-Shabab ay ku jabeen weerarka, oo loo adeegsaday 2 gaari oo qaraxyo laga soo buuxiyay iyo maleeshiyada oo weerar toos ah isku dayday in ay xerada ku qabsadaan.

“Guul darro xoog leh ayay kala kulmeen ciidamada dalka, iyadoo ciidanka Xoogga Dalka iyo kuwa dowlad Goboleedka Jubbaland, oo iskaashanaya ay ku raad joogaan intii ka hartay maleeshiyada al-Shabaab ee weerarka soo qaadday, mana laga hari doono ilaa la carib-tiro.” Ayuu yiri Mudane Aadan Isxaaq Cali.

Ku simaha Wasiirka Warfaafinta dowladda Federaalka Soomaaliya, Mudane Aadan Isxaaq Cali, ayaa sheegay in Ciidanka Xoogga dalka, oo ka feejignaa dhagarta Al-shabaab ay halkaasi ku dileen ilaa 87 ka tirsanaa maleeshiyaadkii weerarka naf la caariga ah soo qaaday.

Ciidamada xoogga dalka iyo kuwa Jubbaland, ayaa ku guuleystay, iyagoo daba socday haraaga maleeshiyada al-Shabab in ay si buuxda ula wareegeen buundada caanka ah ee Araare.

Ku simaha Wasiirka Warfaafinta, ayaa u mahadceliyay ciidamada xoogga dalka iyo kuwa Jubbaland sida geesinimada leh ee ay u jabiyeen maleeshiyada habowsan ee al-Shabab ee caadeystay dhiigga ummadda Soomaaliyeed ee aan waxba galabsan.

Ku simaha Wasiirka, ayaa sheegay in dowladda Federaalka Soomaaliya ay tacsi u direyso dhamaan ehelada ay ka tageen askarta naf-hurayaasha ee ku shahiiday dagaalkan iyo dhamaan ummadda Soomaaliyeed ee ay naftooda u hureen, iyadoo isla markaana Dowladda Federaalku ay ballanqaadday daweynta askarta dagaalka ku dhaawacantay, xitaa hadii loo baahdo in dibedda lagu soo daweeyo.

Maleeshiyada al-Shabab, ayaa ciidamada qaranka kala kulmay guul darrooyin isdaba joog ah muddooyinkii ugu dambeeyay. Ciidamadu ma harsan doonaan ilaa ay ka soo afjaraan hagar-daamada maleeshiyada al-Shabab iyo gabood-fallada ay kula kacaan muwaadiniinta Soomaaliyeed ee aan waxba galabsan. Jiritaanka al-Shabab waa gabaabsi.

Mashaariic horumarineed oo ku aadan hirgelinta adeegyada bulshada sida waxbarashada ayaa ka socda gobolka Bokool,tan iyo markii maleeshiyada Alshabaab laga saaray inta badan gobolkaasi Bokool,waxaana si wada jir ah u wada maamulka Koonfur Galbeed iyo kan gobolka Bokool.

Munaasabad xariga looga jaray dib udayactir lagu sameeyey Buulow Primary School oo kamid ah mashaariicdaasi horumarineed waxa ka soo qeyb galay Wasiiro ka tirsan maamul goboleedka koonfur Galbeed, Maamulka Gobolka Bakool kan degmada Xuddur mas’uuliyiinta  waxbarashada iyo bulshada inteeda kale.

Ugu horey waxa munaasabadda ka hadlay guddoonka waxbarashada ee degmada Xuddur iyo waalidiintii munaasabadaa ka soo qeybgalay, waxayna aad u bogaadiyeen mashaariiicdan oo lagu hormarinayo waxbarashada gobolka Bokool.

Maxamed Macalin Guddoomiyaha Degmada Xuddur iyo Guddoomiye ku xigeenka Gobolka Bakool Cabdullaahi Maxamed Nuur Snake oo ka hadlay dafurka munaasabada ayaa wasaarada waxbarashada ka codsaday in ay dardar geliyaan baahiyaha waxbarasho oo degaankaan ka jirta iyagoona xusay in haatan bulshada ay u soo jeesatay dhinaca waxbarashada.

Ugu dambeyntii Wasiirka Wasaaradda Waxbarashada ee Maamulka Koonfur Galbeed Soomaaliya Maxamed Abuukar iyo Wasiirka wasaaradda Garsoorka iyo Cadaalada Sheekh Xasan Ibraahim Lubuur,waxayna bulshada reer xuddur ku amaaneen sida wada jirka ah oo ay uga qeyb qaanadayaan hormarka dalka, wasiirka waxbarashada ayaa balanqaaday in ilaa sedex iskuul oo magaalada ku yaala wasaaradda ay ugu deeqeyso agabkii waxbarasho oo dhameystiran.

“Ka maamul ahaan waxaan ku faraxsan,naya oo aan ku amaanaynaa shacabka kunool gobolka Bokool,gaar ahaan magaalada Xudur sida ay ugu diyaarsan yihiin ka qeybqaadashada horumarinta adeegyada bulshada ee deegaanadan,anada ka maamul ahaan waxaan bal;an qaadaynaa in aan idin keeno agabyada ay u baahanyihiin xarumaha waxbarasho ee kuyaala deegaanka,wanaa talaabo wanaagsan”. Ayuu yiri Wasiirka waxbarashada Koonfur Galbeed.

Gobolka Bokool ayaa kamid ah gobolada haatan ka soo kabsanaya dhibaatooyinki ay shacabku ku reebeen maleeshiyada Alshabaab,iyadoo haatan ay socdaan mashaariic horumarined oo kaladuwan,taasi oo ay qeyb ka qaadanayaan dadweynaha.

waxaa isasoo taraya walaaca iyo dareenka laga muujinayo dhimashada gabar yar oo 10 jir taasoo  kugeeriyootay deegaanka laasuuri ee degmada dhuusamareeb kadib markii lagu sameeyey gudniinka fircooniga.

gabadhan oo lagu magacaabi jiray Deeqo Nuur Daahir waxay aheyd 10 jir markii ay waalidkeed go’aansadeen inay kusameeyaan gudniinka fircooniga oo waxyeeleeya  jirka gabdhaha, waxaana ay geeriyootay markii mid kamid ah haweenka wax guda ay googoysay xubno badan oo  taranka ah taasoo ugu dambeyn ay ugeeriyootay.

waxaa la sheegay   in deeqa intii gudniinku socday uu go’ay xiddid, kadibnaa muddo labo beri ah la joojin waayay dhiigbixii. iyadoo   loo soo qaaday isbitaalka degmada Dhuusamareeb oo ay dhiigbax ugu dhimatay, ayay tiri Caasha Cali Aadan oo kamid ah kalkaalasooyinka ispitaalka xanaano.

Dr Cabdiraxmaan  Cumar Xasan  oo loo yaqaano Beerrey oo ah agaasimaha ispitaalka xannaano ee magaalada dhuusamareeb ayaa sheegay in gudniinka lagu sameeyey gabadha yar uu ahaa mid aad u daran, jirkeedana lajarjaray taasoo ku  keentay dhiig bax iyo geeri deg deg ah.

“Waxa aan aragnay kama sheekeen karno, waligey noociisa ma arkin, waxaa la jaray jirki iyo hilibki kuyaallay xubinta taranka, gaar ahaan saxaaxa, waxaa sidoo kale la gooyey farruuryaha waaweyn iyo kuwa yar yar ee xubinta taranka, taasoo waxyeeleysay gabadha” ayuu yiri Dr Beerreey oo wariyayaasha ugu waramayey magaalada dhuusamareeb.

Dr Cabdiraxmaan ayaa ugu baaqay waalidiinta gaar ahaan hooyooyinka inay ka feejignaadaan waxyeelada gudniinka ee gabdhahooda, maadaama uu waxyeelayo nolosha gabdhaha, isagoo kutaliyey in wacyigalin laga sameeyo miyiga iyo magaalada si bulshada ay uga taxadarto qattarta iyo waxyeelada gudniinka fircooniga ah.

Walaaca laga muujiyey dhacdadan iyo ka hadalkeeda ayaa maalmahan ka soconaya  dal iyo dibadba, waxaana warka la xiriira arintan  iyo sida looga falceliyey ay yihiin kuwa ugu horeeya ee warbaahinta aduunka  ay qaadaadhigayaan.

Culimada diinta, odayaasha dhaqanka, haweenka,  dhalinyarada, iyo dadka u ololeeya arimaha dumarka ayaa si isku mid ah u cambaareeyey arintan iyagoo sheegay inaanan laga harin dhacdadan si loo xusuustana marwalba ay haboontahay in siwada jir ah looga hadlo.

Waxay sheegeen in arintan ay xadgudub wayn kutahay shareecada islaamka iyo xeerarka caalamiga ee xuquuqda aadanaha iyagoo ugu  baaqay dowlada inay ciqaabto cidii sameysay falkan.

“Arintan waxay xadgudub wayn kutahay shareecada islaamka, mana ogola diinteenna in la googooyo xubnaha taranka ee gabdhaha. ayuu yiri SHeekh Cabdisalaan Mullah oo kamid ah mashaa’iskhda soomaaliyed.

Sidoo kale Ifraax Axmed oo ah gabar dhalinyaro ah oo u ololeysay xuquuqda dumarka gaar ahaan ka hortagga gudniinka fircooniga ayaa dhankeeda sheegtay in arintan ay ka xuntahay, oo ay cambaareyneyso, waxayna intaas ay kudartay inay sii wadi doonto dadaalkeeda ku aadan ka hortagga gudniinka gabdhaha.

Gudniinka fircooniga ayaa ah caado dhaqameed looga dhaqmo waddamo badan oo caalamka ah, gaar ahaan Afrika oo soomaaliyana ay  kujirto, waxaana inkastoo ay wali socoto wacyigalin la xiriira arinta haddana aan wali la suulin caadadaas oo dad badan wili ay aaminsanyihiin.

DHakhaatiirka ayaa sheega in gudniinka laga dhaxlo dhibaatooyin ay kamidyihiin.

• Naxdin (shock)
• Xanuun
• Dhiig bax
• caada wareer.
• isku furan
• infection ama caabuq xaga hoose ka sameysma.
• iyo xanuunka galmada.

Soomaaliya ayaa lagu sheegay in 98% laga isticmaalo gudniinka gabdhaha arintaasoo ah tiro aad u badan, iyadoo culimada ay kukala qeybsanyihiin  gudniinka gabdhaha lagu sameynayo iyo in la iskaba dhaafayo.

W/Q Amina ladan Axmed Cali