Doorka muhiimka ah ee dhalinyarada Soomaaliyeed ay ka ciyaareen taageeridda horumarinta dalkooda oo dhawaan soo shaac baxay ayaa diirada lagu saaray kulan gaar ah oo Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay ay ka yeesheen dhalinyarada, nabadda iyo amniga.

“Inkastoo dhalinyarada Soomaaliyeed ay wajahaan caqabado badan isla markaana ay haystaan fursado xadidan, muddo yar kahor inta aan la soo saarin qaraarka 2250, waxay ka shaqeynayeen abuurista isbedel, dhisida nabadda iyo dardar gelinta horumarka, ‘ayuu kulanka ka yiri la taliyihii hore ee Qaramada Midoobay ee dhalinyarada Soomaaliya, Joao Scarpeling,

“Inta badan kuwaas waa kooxo aan rasmi ahayn oo mutadawiciin ah, oo si hal abuur leh u raadinaya habab ay ku abaabulaan asaaggooda, ayna ku horumariyaan bulshooyinka ilaha kooban iyo inta badan iyaga oo aan haysan taageero hay’adeed, ”ayuu raaciyay.

Golaha ayaa ku baaqay kulan khadka ah – oo ay si wadajir ah u soo qabanqaabiyeen Faransiiska iyo Jamhuuriyadda Dominican Arbacadii waxaana lagu qabtay waxa loogu yeero kulan aan rasmi ahayn ee Ggolaha Ammaanka (Arria-formula) kaas oo u oggolaanaya dadka martida – inay  wadaagaan casharrada laga bartay iyo hababka ugu fiican ee la xiriira hirgelinta go’aanno kala duwan oo ku saabsan dhalinyarada, nabadda iyo amniga marka laga hadlayo howlaha nabad ilaalinta ee QM iyo howlgalada siyaasadeed ee gaarka ah, iyadoo Howlgalka Kaalmaynta Qaramada Midoobay ee Soomaaliya (UNSOM) uu ahaa midkii ugu dambeeyay.

Markii hore Golaha ayaa muujiyey doorka muhiimka ah ee dhalinyaradu ka qaadan karaan ka hortagga khilaafaadka, xallinta khilaafaadka, dhisidda nabadda iyo joogtaynta nabadda, iyo weliba muhiimadda ay leedahay fududeynta ka-qaybgalka dhallinyarada iyo hoggaaminta dhinacyadaas.

Xeerka lambar 2250 ee Golaha, oo la sameeyay 2015, wuxuu muujiyay doorka muhiimka ah ee dhalinyaradu ka ciyaari karaan ka hortagga khilaafaadka iyo xallinta iyo dadaallada dhismaha nabadda iyo muhiimadda ay leedahay fududeynta fursadaha ka-qaybgalka dhallinyarada. Waxaa xigay xeerarka kale oo lagu dhisay tan sanadihii xigay, sida xeerarka 2419 iyo 2535.

Madaxdii Qaramada Midoobay u hadashay 

Dadka ka hadlay kulanka waxaa ku jiray saraakiil sare oo ka tirsan Qaramada Midoobay sida Ku-Xigeenka Xoghayaha Guud ee Arrimaha Siyaasadda, Rosemary DiCarlo, iyo Ku-Xigeenka Xoghayaha Guud ee Hawlaha Nabadda, Jean-Pierre Lacroix. Waxay kahadleen shaqooyinka waaxyadooda quseeya, taageerida fulinta qaraarada, iyo hababka ugu fiican ee lagu hirgaliyo dhalinyarada, nabada, iyo ajandaha amniga ee howlgallada Qaramada Midoobay.

Marwo DiCarlo hadalkeeda waxay carrabka ku adkaysay in ka-qaybgalka dhallinyarada ee dadaallada nabadda ay tahay mid waajib ah waxayna ku baaqday in si wax ku ool ah loo hirgeliyo dhallinyarada, ajandaha nabadda iyo amniga, oo ay ku lug leeyihiin dhammaan daneeyayaasha muhiimka ah.

“Taageerada sii socota ee Dowladaha Xubnaha ka ah iyo muhiimadda Golaha Ammaanka ayaa loo baahan yahay si horumar dheeraad ah looga gaaro ajendahan,” ayay tiri marwo DiCarlo. “Waa inaan ku dhisnaa xaqiiqda ah in ka-qaybgalka muuqda iyo ka mid noqoshada dhallinyarada geeddi-socodka siyaasadeed ee dhismaha nabadda aan mar dambe loo arkin ikhtiyaar ama wax lagafikirayo. Waxay si sax ah u noqotay mid ka mid ah tiirarka aasaaska u ah ajendaha joogtaynta nabadda.”

Dhankiisa mudane Lacroix ayaa xusay in hawlgallada nabad ilaalinta ay si muuqata uga gacan gaysanayaan hirgalinta go’aamada ku saabsan dhalinyarada, nabadda iyo amniga, balse in badan wali loo baahan yahay in la qabto.

“Dhalinyarada ayaa udub dhexaad u ah nabadda. Si ay fursad u helaan, waa in wax laga qabto baahiayahooda; codkooda ayaa xoogaystay hawlahooduna waa horumartay” ayuu yiri.

Dhalinyaradii hadashay  

Dadkii kale ee hadlay waxaa ka mid ahaa la taliyaha iyo isku duwaha barnaamijka dhalinyarada, nabada iyo amniga ee Hawlgalka Maamulka ku meel gaarka QM ee Kosovo (UNMIK), wakiilka QM ee Xaqiijinta Howlgalka ee Kolombiya, iyo mudane Scarpelini, oo hada ah khabiir madax banaan oo afartii sano ee ugu danbeesay ku shaqeenayay doorka la-talinta dhalinyarada ee Soomaaliyeed.

Markuu kasoo muuqday kulanka Golaha mudane Scarpelini wuxuu sheegay in dhalinyarada Soomaaliyeed ay si fudud beesha caalamka u waydiisanayaan caawimaad: “waxay rabaan in la maqlo oo la arko, waxay kaloo rabaan in la aqoonsado waxqabadkooda togan, waxayna rabaan fursado iyo hay’ado ay kaga qayb qaadan karaan kor uqaadida dalkooda oo ay aadka u jecelyihiin”.

Wuxuu sheegay in samaynta qaraarka 2250 ee Golaha ay ahayd fursad iyo aqoonsi ay raadinayeen dhalinyaro badan oo Soomaali ah.

“Maalmo gudahood samaynta qaraarkan, ururada ay hogaaminayaan dhalinyaro oo ay taageerto Xafiiska QM ee Soomaaliya waxay qabteen munaasabad qaran, oo ay ka qaybgaleen 300 oo gabdho iyo wiilal isugu jira oo ka kala yimid dhammaan maamul goboleedyada dalka. Munaasabada ayey dhalinta Soomaaliyeed ku sameeyeen heeshiis nabada ee dhaliyarada Soomaaliyeed, maxalliga ay soomaalidu hoggaamineyso oo ay Soomaalidu leedahay oo ku saabsan qaraarka 2250 oo leh soo jeedimo wax ku ool ah iyo xalal maxalli ah si nabad waarta loogu soo dabaalo dalka,” ayuu yiri.

Isigoo hadalkiisa sii wata “Dhalinyarada ayaa  sidoo kale ku xujeeyay QM  iyo saaxiibada kale ee Soomaaliya inay ku socdaan dadaallada muhiimka ah isla markaana abuuraan madal wadahadal.”

Farsamooyinkii Dhallinyrada Soomaaliyeed  

Farsamooyinkaasi waxay ahaayeen shirk waynihii sanadlaha ahaa ee Dhallinyarada Qaranka Soomaaliyeed, kaasoo madal siinayey dhalinyaro ku kala socday sooyaallo kala duwan, Dowladaha xubnaha ka ah Federaalka iyo qabiillada inay isu yimaadaan oo ay helaan meel ay ku mideysan yihiin; tan labaad, Golaha La-talinta Dhallinyarada ee Qaramada Midoobay, oo la aasaasay 2018, si loo siiyo kooxda QM ee ku sugan Soomaaliya talooyin la taaban karo oo ku salaysan waaya-aragnimada nololeed ee dhallinyarada; iyo, marka saddexaad, Guddiga Wadajirka ah ee Dhallinyarada Gaalkacayo, oo ah farsamada rasmi ah oo lagu fududeynayo ka-qaybgalka dhallinyarada ee geedi-socodka rasmiga ah nabadda Gaalkacayo.

Waxyaabahaas midkoodna lama gaari lahayn haddii aan awoodi weyno inaan abuurno iskaashi dhab ah. Wadashaqeyn lala yeesho maamulada Soomaalida heerar kala duwan. Iskaashi lala yeesho ururada ay hogaamiyaan dhalinyarada iyo hogaamiyaasha dhalinyarada. Laakiin gaar ahaan, wadashaqeyn dhab ah oo dhex marta xafiiska QM Soomaaliya iyo Kooxda Qaramada Midoobay ee Soomaaliya, ”ayuu yiri md Scarpelini.

Dadaallada ay sameeyeen hawlgallada nabadda ee Qaramada Midoobay si loo hirgeliyo go’aammada la xiriira dhallinyarada, nabadda iyo amniga ayaa waxaa si wayn u soo dhoweeyey kasoo qaybgalayaasha kulanka.

“UNSOM iyo dawladda Soomaaliya oo wadajira waxay ka wada shaqeynayeen sidii dhalinyarada loogu fududeyn lahaa heshiiska nabadeed waxayna aasaaseen guddi lataliya dhalinyarada”.ayuu yiri wakiilka ka socday dalka Indonesia, Dian TriansyahDjani “Tani waxay gacan ka geysaneysaa wax ka qabashada faquuqa waxayna u abuureysaa wadooyin dhalinyarada Soomaaliyeed fursad ay ku helaan waxbarasho tayo leh iyo fursado shaqo. Waxaan u baahannahay inaan tan kusoo celino howlgallada kale ee Qaramada Midoobay.”

unsom

Dalka Koofur Afrika waxaa la diiwaan geliyay 1,816 kiisas cusub oo coronavirus Sabtidii iyadoo 49 qof u geeriyoodeen COVID-19, sida uu sheegay wasiirka caafimaadka Zweli Mkhize.

Ku dhowaad afar milyan oo qof ayaa laga baaray safmarka tan iyo markii kiiskii ugu horreeyay dalka laga soo sheegay bishii Maarso. Wasiirka caafimaadka ayaa sheegay in  18,620 oo kiis la diiwaan geliyay 24 saac ee la soo dhaafay, soo kabashada cudurka ee dalka Koofur Afrika ayaa hadda maraysa 88.9% taas oo ka dhigan in 576,423 qof ay ka bogsoodeen safmarka COVID-19.

Wasiirka caafimaadka oo horraantii Sabtida ka hadlayay kulanka howlwadeennada caafimaadka ayaa sheegay in tirada dhimashada ee xanuunka ay hoos u dhacayso.
Koofur Afrika ayaa ah dalka keliya ee sida daran u sameeyay safmarka COVID-19 qaaradda Afrika iyadoo kaalinta siddeedaad ka galay liiska safmarka saameeyay ee caalamka, 648,214 kiis ayaa laga heley iyadoo 15,427 qofna u geeriyoodeen.

Hoos u dhaca tirada kiisaska ayaa ka yar 3,000 marka loo bar bar dhigo bilihii Juun iyo Luul oo maalin kasta la diiwaan gelin jirey inta u dhexeysa 8,000 ilaa 10,000,
In ka badan 31,000 oo howlwadeeno caafimaad ayaa laga helay xanuunka waxaana u geeriyooday 240 oo shaqaale caafimaad ee dalka Koofur Afrika.

Isbaheysiga Sacuudiga uu hoggaaminayo ee ka dagaalama gudaha Yeman ayaa billaabay howlgalo habeenkii ah oo ay ku bar-tilmaameedsanayaan goobaha kooxda Xuutiyiinta ay ka degganyahiin Caasimadda Yemen ee Sanca.

Qaraxyo ayaa la maqlay kadib markii qeybo ka mid ah Magaalada Ma’rib,  lagu weeraray Gantaalo dhawr ah intii ay socdeen dagaalo halkaasi ay ku qadeen ciidamada isbaheysiga.

Ilo wareedya ayaa sheegaya in diyaaradaha dagaalka isbahaysiga ay beegsadeen xalay xilli dambe xerada Al-Sawaad ee degmada Sanxaan oo ku taallo koonfurta magaalada Sanca.

Warbaahinta Yeman ayaa soo warisay in duqeyn kale oo cirka ah la la beegsaday beero ku yaalla aagga degaanka Saraf ee bariga Sanca, iyada oo aan la sheegin in duqeymahaasi ay ka dhasheen qasaaro.

Dhinaca kale ilo maxalli ah oo ku sugan magaalada Ma’rib ayaa soo wariyay in qaraxyo dhawr ah laga maqlay kadib markii gantaal lagu garaacay gooba ay ku sugnayeen Xuutiyiinta, iyada oo gawaarida gurmadka deg degga ah  ay wali ku sii qulqulayaan goobta ay ka dhaceen Duqeymaha.

Ciidamada Isbaheysiga ayaa sheegay in  tiro ka badan 35 Xuutiyiin ah ay dileen kadib dagaal ka dhacday degaanka Al-Jufra iyo buuraha Salab ee dhaca waqooyga galbeed ee Ma’rib.

Duqeeymahan oo ay fuliyeen Ciidamada isbahaysiga ee uu hoggaanka u yahay Sacuudiga ayaa imanaya maalmo kadib markii Xuutiyiinta ay ku dhawaaqeen inay diyaarado Drones ah ay u dirayaan garoonka diyaaradaha caalamiga ah ee Abha oo dhaca Koonfurta Sacuudiga, si ay halkaasi duqeeymo ugu geystaan.

Isku soo baxyadaasi ka dhacay Jeruslama maallinimadii Sabtida afaafka hore ee halka uu deggan yahay Ra’iisal Wasaaraha Israel Benajamin Netanyahu ayaa waxaa ay galeen usbuucii 12-aad, waxaana dadkaasi ay aad uga soo horjeedeen falalka musuq maasuq ee la sheegay in uu ku kacay Benjamin Netanyahu iyo isaga oo si aan sax ahayn ugu takri falay lacago beesha caalamka ugu yaboohday Israel oo loogu tala galay in wax looga qabto faafitaanka Cudurka Covid-19.

mudaaharaadyo kale oo aan sidaa  u weyneyn ayaa waxa ay ka dhaceen meelaha buundooyinka ahi iyo meelo  kale ee isgooysyada dalkaasi ah.

Warbaahinta Israel ayaa sheegtay in ugu yeraan tobanaan kun dad gaaraya ay isugu soo baxeen banaanbaxyada lagu diidan yahay Maamulka Rii’sul Wasaare Benjamin Netanyahu oo dhowr jeer o hore ugu baaqay in uu xilka iska casilo.

Mudaaharaadyadaasi oo galay usbuuci 12-aad ayaa waxaa kale oo jira caabuqa Covid19 in uu ka jiro gudaha isarel oo la sheegay in ugu yeraan 150 kun oo qof in uu haleelay caabuqaasi covid-19 iyada oo ay u dhinten kun qof sida ay xaqiijiyeen saraakiisha caafimaadka ee Israel.

israel waxaa soo gaaray habadaba dhibaatooyin ku saabsan bur bur dhaqaale oo loo aaneynayo musuq ay ku kacaan madaxda iyo iyada oo uu si xawli ah uu ku socdo xanuunka Covid-19, iyadoo la xiray goobihi ganacsiga warshadihii dugsiyadii iyo goobihii dadku u isugu iman jireen oo ay dowladdu diiday in dadku ay isku yimaadaan,taasi oo keentay in shaqo li’i ba’an ay ka dhacdo Israel oo noqotay boqolkiiba 20 inta shaqo la’aantu  ay ku dhacday mana jirto calaamado mujinaya in ay jirto xukuumad diyaar u ah in ay wax ka qabato dhibaatooyinkaasi shaqo la’aanta ah.

Maal-qabeennada reer Jabuuti ee muddada dheer ku noolaa qurbaha ayaa haatan dalkooda dib ugu soo laabanaya, isla markaana maalgashi baaxad leh ku samaynaya,
Yaasiin Cawleed Faarax oo muddo dheer ku noolaa dalka Canada ayaa mashruuc baaxad leh oo dhismaha guryaha ah ka hirgaliyey deegaanka Lagaara oo 4-km u jira caasimadda Jabuuti, halkaas oo uu ka dhisay illaa 300-oo guri.

Dowladda Jabuuti ayaa siisay dhulka mashruucan oo wali socda laga fuliyey, si loo dhiiri galiyo maalgashiga, waxaana haatan socda dhamaystirka wajiga 1-aad ee mashruuca oo guryo deegaan ah ay ka helayaan qurba joogta dalka ku soo laabanaysa iyo bulshada maxaliga ah.

Yaasiin Cawleed ayaa warbaahinta Qaranka u sheegay in mashruucan uu ku dhiiraday ka dib markii uu arkay qurba joogta Jabuuti iyo Soomaaliya oo guryo ka dhisanaya ama ka gadanaya dalaka Yurub, Canada iyo bariga Afrika, taas oo ay uga wacnaan lahayd inay dalkooda maalgashadaan.

Sidoo kale qurba joogta Jabuuti ku soo laabtay waxay maalgashi ku sameeyeen dhinacyada beeraha, kalluunka iyo dalxiiska, taas oo kordhisay shaqo abuurka iyo horumarka Jabuuti.

Ugu yaraan 50 qof ayaa laga cabsi qabaa in ay dhinteen ka dib markii uu ku dumay god macdanta laga qodo bariga jamhuuriyadda Demoqraadiga Congo, sida ay sheegeen saraakiisha maxaliga ah.

Mashaqadan ayaa ka dhacday goob macdanta laga qodo jimcihii gelinkii dambe ka dib roobab mahiigaan ah oo ka da’ay magaalada Kamituga ee koofurta gobolka Kivu.

Barasaabka gobolka Theo Ngwabije Kasi ayaa sheegay in dhacdadan ay ku naf waayeen 50 qof oo u badan dhalinyaro.

Duqa magaalada Kamituga Alexandre Bundya ayaa sheegay in sababta shilkan ay tahay roobabka halkaas ka da’ay taas oo keentay in godadka isku dumaan.”Tirada dhabta ah ee dhimashada wali ma cadda”.

Waxaa uu ku dhawaaqay labo maalmood oo baroor-diiq ah isagoo saraakiisha maxaliga ah ku booriyay in ay soo saaraan meydadka wali ku hoos jira dhoobada.

Sawirro iyo muuqaalo goobta laga soo qaaday oo baraha bulshada la soo geliyay ayaa waxaa ka muuqanayaa boqolaal dad ah oo tuban goobta shilka ka dhacay.

Kummaan qof oo aan xirfadle aheyd ayaa ka shaqeeya macdan qodista dalka Congo, kuwaas oo soo saaray kala bar macdanta Cobalt dunida oo dhan, taas oo laga sameeyo qalabka korantada iyo batariga gaadiidka.

Shilalka ka dhaca goobaha macdanta  jamhuuriyadda demoqraadiga Congo ayaa  caadi ka ah, iyadoo daraasiin dad ah sanad kasta ku dhintaan waxaana loo aaneeyaa qalab xumo iyo tababarka oo ku yar dadka ka shaqeeya macdanta.

Sanadkii hore, dhoobo ku soo rogmatay goob dahabka laga soo saaro waxaa ku dhintay 16 ruux shilkaas oo dhacay bishii October, iyadoo 43 ruux  shilkaas mid lamid ah ay ku naf waayeen.