Guddoomiyaha Golaha Shacabka ee Baarlamaanka Federaalka Soomaaliya Mudane Maxamed Mursal Sheekh Cabdiraxmaan oo soo xiray shirka Madasha Aragti Wadaaga ee ka socday Garoowe ayaa tilmaamay in dhallinyarada Soomaaliyeed loo baahanyahay in la howlgeliyo oo la siiyo fursado hogaamineed, si dalka uu u gaaro horumar dhinac kasta leh.

“Sida aad la socotaan shacabka Soomaaliyeed 70% waa dad da’doodu ay ka yartahay 30 sano, haddii aan rabno in wadankan uu hormaro, dhaqaale ahaan, bulsho ahaan iyo amni ahaanba waa in dhallinyarada Soomaaliyeed ilgaar ah lagu fiiryaa, lana howlgeliyaa”.  Ayuu yiri Guddoomiyaha Golaha Shacabka.

Guddoomiyaha mar uu ka hadlayay arrimaha doorashooyinka ayuu xusay in Xukuumadda Soomaaliya iyo dowlad Goboleedyada looga fadhiyo inay dalkan ka hirgeliyaan Nidaam doorasho.

“Qodobka doorashada, labada Xukuumadood, Xukuumadda Federaalka Soomaaliya iyo Xukuumadaha dowlad goboleedyada shacabka Soomaaliyeed waxa ay idinka sugayaan doorasho shafaafiyad leh” ayuu yiri Guddoomiyaha Golaha Shacabka” ayuu yiri Guddoomiye Maxamed Mursal.

Madaxweynaha dawlad goboleedka Puntland Mudane Siciid Cabdulaahi Deni oo ka hadlayey gaba-gabada madasha Aragti Wadaagga Heritage oo Garoowe lagu soo afmeeray ayaa soo jeediyey in ay mar kale shir isugu yimaadaan madaxda dawladda Federaalka iyo Madaxweynayaasha dawlad goboleedyada, si looga wada-xaajoodo hanaanka doorashada loogana jawaabo tabashooyinka ka taagan hanaanka doorashada.

Deni ayaa xusay in heshiiskii siyaasadeed ee Muqdisho ay ku gaareen madaxda dawladda Federaalka iyo dawlad goboleedyada bishii September 17-dii,  Baarlamaankuna ansixiyey 27-dii isla bishaas uu yahay sharciga kali ah ee haatan lagu gali karo doorashada, balse ay tahay in laga wada hadlo dhaliilaha iyo tabashooyinka ka taagan dhaqan galintiisa.

Madaxweynaha Puntland, ayaa sheegay in mudada shirka madasha loo fadhiyey garoowe ay socdeen shirar gaar gaar ah oo isaga iyo madaxweynaha Galmudug ay wadeen si ay isugu soo dhaweeyaan dhinacyada doorashada ku lugta leh ama danaynaya, waxaana uu xusay in dadaaladaasi ay sii socon doonaan.

Madaxweynaha Puntland, Siciid Cabdulaahi Deni ayaa soo jeediyey in la ilaaliyo nabadgalyada guud ee dalka xilliga doorashada, waxaana uu ka digay in la kiciyo fitno iyo colaad, isagoo yiri “Waxaan codsanayaa inaan fitno colaadeed la kicin, doorashaduna waa waxa la isku hayaa, waa doorasho, waana wax sanduuq lagu rido, ololuhuna waa hadal, qori boos uma banaana”.

Dhinaca kale Madaxweynaha Puntland waxa uu sheegay in dawladda soo socota ay tahay inay ahmiyad siiso dhamaystirka Dastuurka, Federaalaynta dalka, sugidda ammaanka iyo u diyaar garowga doorasho dadweyne, si loo gaaro doorasho qof iyo cod ah.

Xukuumadda Federaalka Soomaaliya ayaa si xooggan u cambaareysay kana tacsiyeysay falkii argagixisadu ku beegsadeen muwaadiniin Soomaali iyo Turki ah oo ka shaqeynayay dhismaha waddada xiriirisa Muqdisho  iyo Afgooye.

Afhayeenka Xukuumadda Soomaaliya Mudane Maxamed Ibrahim Macallimuu ayaa sheegay in Xukuumadda ay ka go’antahay sii wadista dhismaha jidkan muhiimka ah, isagoo shacabka ugu baaqay in ay dhinac uga soo wada jeestaan la dagaallanka argagixisada nabadda iyo horumarka u diiddan.

Ra’iisul Wasaare ku-xigeenka dalka mudane Mahdi Maxamed Guuleed oo ka hadlayey gaba gabada madasha aragti wadaagga machadka Heritage oo Garoowe sanadkan lagu qabtay ayaa sheegay in dawladdu ay ahmiyad wayn siinayso sidii doorashada soo socota ay dalka uga dhici lahayd si nabadgelyo ah oo xasiloon.

Waxa uu sheegay in geedi socodka dawlad dhisidda Soomaaliya uu soo socday 20-kii sano ee ugu dambeeyey, soona maray marxalado kala duwan oo horu socod leh, haatana loo baahanyahay in laga wada shaqeeyo sidii dawladnimadu horu ugu soco lahayd.

Ra’iisul Wasaare ku-xigeenka Xukuumadda federaalka Soomaaliya Mudane Mahdi Maxamed Guuleed (Khadar) ayaa sheegay in dowladda ay u qabsoomeen waxyaabo badan oo ay ugu horeyso, arrimaha dhaqaalaha, Waxbarashada, caafimaadka iyo kuwa kale.

“Fawdo ayaanu ka nimid, meel dheer baanu ka nimid, fawdana doooni mayno, in doorashadaasi nabad inoogu dhacdo, si nabad ahna loogu dareero faa’iidey u tahay qof kasta oo Soomaaliyeed” ayuu yiri Ra’iisul Wasaare ku-xigeenka dalka.

Mudane Mahdi ayaa Madaxweynaha Puntland mudane Siciid Cabdullaahi Deni iyo Madaxweynaha Galmudug Axmed Cabdi Kaariye uga mahadceliyey dadaalka ay ku bixinayaan sidii la isugu soo dhawaan lahaa, hannanka doorashaduna uu u noqon lahaa mid lagu wada kalsoonyahay, iyadoo la xalinayo tabashooyinka dhinacyada doorashada danaynaya qaarkood ay qabaan.

Guddoomiyaha Golaha Aqalka Sare mudane Cabdi Xaashi Cabdullaahi oo ka hadlay Madasha Aragti Wadaaga ee Machadka Cilmi baarista Heritage ayaa ka sheekeeyay taariikhdii loo soo maray dowladnimada Soomaaliya.

“2006-dii dowladdii Soomaaliya waxa ay joogtay Baydhabo, Xamarna waxaa joogay maxkamadihii, waxaana ka soo dhaqaaqnay Baydhabo oo aan Xamar ku imaanaynay, Nabadda taalay dalkan cid qiyaasi karto ma jirto” ayuu yiri mudane Cabdi Xaashi.

“Shanta farood waxa ay isku heystaan hogaaminta gacanta, suulka waxa uu leeyahay sow ma aragtaan sida aan u kuusnahay iyo meesha uu Alle i dhigay, tan xigta ayaa hadashay, beni’aadamka marka uu dhaaranyo, aniga ayuu I fdiyaa, tan dhexda ayaa hadashay, oo tiri sow ma aragtaan meesha uu Alle i dhigay, tan xigta ayaa tiri aniga waxaa la igu aaminaa dahabka, tan u dambeysa ee far yareeyda ayaaa tiri quwad ma lihi, balse iska keey gooya hadaad quruxleedihiin, qurux iyo quwadda waxaan ku leenahay waa wada jirkeena” ayuu yiri Senator Cabdi Xaashi

Mudane Cabdi Xaashi ayaa tilmaamay in dalkeena uu dahanyahay balse si fiican aan looga faa’iideysan kheyraadka uu dalkeena leeyahay, isagoo intaa ku daray in dalalka shisheeye ay xog ogaal ka yihiin kheyraadka dhex ceegaaga Soomaaliya.

Guddoomiyaha Golaha Aqalka Sare Mudane Cabdi Xaashi Cabdullaahi “Madaxda Soomaalida intee in leg ayay carruurtooda dalka Soomaaliya joogtaa, Soomaalida waxa ay tiraahdaa, saddex dhibaato lagaga mabaxo,  saddexdaas labo ka mid ah hadaan soo qaato, mid waxa weeye Tol aan towfiiq lahayn, haddii aan heshiis la ahayn, dee wax jiraa ma jiraan iyo tan kale oo ah madax aan turis lahayn, Ujeeddada aan ka leeyahay waxa weeye, waxaan filayaa Madaxda carruurtooda ka maqantahay ee aan joogin, inaynan u tureynin kuwa kale, ee danta kursigooda la ajligii inay wax ay doonan u sameynayaan”.

Hey’adda Qaxootiga u qaabilsan Qaramada Midoobay ee UNHCR waxay sheegtay in sanadkii naga idlaaday ee 2020 oo ay dad badan qaxooti noqdeen sababo la xiriira colaado iyo barakicin xoog leh .

Waxaa UNHCR ay ku qiyaastay dadka qaxootiga noqday ilaa 80 malyuun oo qof .

UNCHR waxay sheegtay in ay jiraan wadamo si deeqsinimo leh u qaabilay qaxootiga, kuwaas oo ay uga mahadcelinyeyso.

Wadaman ayey sheegtay in dadka qaxootiga ay dareemaan nabad galyo iyo wel wel la’aan

Wadamada lagu amaanay doorka ay ka qaateen qaabilaada qaxootiga ayaa waxaa ay kala yihiin

?? Turkey

?? Columbia

?? Pakistan

?? Uganda

?? Germany

Dalka Turkiga oo qaabilay qaxootiga uga badan kuwaas oo ka yimi dalka ay jaarka yihiin ee Suuriya ayaa waxaa uu magangalyo siiyay 3.6 malyuun oo qof .

Dalka Colombia waxaa uu magan galyo siiyay 1.8 malyuun oo qof.

Pakistan waxay qaabishay 1.4 malyuun oo qof

Dalka ku yaala bariga Afrika ee Uganda ayaa qaabilay 1.4 malyuun, waana dalka kaliya ee ku yaala Afrika ee soo galay liiska wadamada deeqsiga ku ah magan galyada qaxootiga.

Dalka Jarmalka ee Qaraadda Yurub ayaa qaabilay 1.1 malyuun oo qaxooti ah.

Madaxweynaha Dowladda Goboleedka Puntland Mudane Siciid Cabdullaahi  Deni,ayaa xalay Casho sharaf u sameeyay Madaxda Dowladda Federaalka, Madaxweynayaasha Galmudug iyo Jubbaland, Musharixiinta Madaxweynaha Soomaaliya iyo marti sharaf kale oo Garowe kaga qeyb galay doodaha aragti-wadaaga ee Machadka Heritage.

Kulanka oo ka dhacay xarunta Madaxtooyada ayaa waxaa ka qeybgalay Madaxweyne Ku-xigeenka Dowladda goboleedka Puntland Mudane Axmed Cilmi Cismaan, Guddoonka Baarlamaanka Puntland, Goleyaasha Dowladda iyo Saraakiil Madaxtooyo.

Madaxweynaha Puntland Mudane Sicidi Cabdullaahi Deni ayaa sheegay  in doodaha aragti-wadaaga ee Machadka Heritage uu kusoo aaday marxalad loo baahnaa in madaxda Soomaaliyeed ay isu yimaadaan oo fursad ay kuwada hadlaan oo wax ku rogrogaan ay helaan.

Ra’iisul wasaare ku xigeenka dalka Mudane Mahdi Maxamed Guuleed (Khadar) ayaa sheegay in dowladda Soomaaliya ay ka go’antahay sidii haweenka Soomaaliyeed ay u heli lahaayeen metelaad siyaasadeed,  isagoo cod dheer ku sheegay in qoondada haweenku tahay geed ka go’an.

Ra’iisul wasaare ku xigeenka ayaa hadalkan ka sheegay Kulan Madaxda ka socoto dowladda federaalka,kuwa maamul goboleedyada iyo musharaxiintu ay la yeesheen haween ka kala socday dowladaha xubnaha ka ah federaalka iyo gobolka Banaadir oo ku saabsanaa Doorka haweenku ay ku yeelanayaan siyaasadda, kaas oo ka dhacay magaalada Garowe.

Ra’iisul wasaare ku xigeenka Xukuumadda federaalka Soomaaliya mudane Mahdi Maxamed Guuleed oo Garowe uga qeyb gelaya shirka sanadlaha machadka Heritage ayaa kulamo kala duwan la yeeshay madaxda ka qeyb geleysa madasha iyo qeybaha bulshada.

Kusimaha Madaxweynaha dowlad goboleedka Jubbaland ahna Madaxweyne ku xigeenka koowaad ee Jubbaland mudane, Maxamuud Sayid Aadan ayaa ka tacsiyeeyay geerida allaha u naxariistee xildhibaan Khaliif Haashim Nuur Geeddi oo ka tirsanaa golaha wakiillada dowlad goboleedka Jubbaland.

Allaha u naxariistee (AUN) Marxuumka ayaa ku geeriyooday qarax argagixisada Alshabaab ay ugu xireen gaarigiisa sida ay sheegeen mas’uuliyiinta Jubbaland.

Madaxweynaha ayaa guud ahaan shacabka Jubbaland, golaha wakiilada Jubbaland iyo ehelada uga tacsiyeeyey geerida Xildhibaanka,isagoo laamaha ammaanka faray in dabagal ay ku sameeyaan argagixisadii ka dambeysay falkaas si sharciga loo hor geeyo.