Sii hayaha Wasiirka Warfaafinta Soomaaliya Ahna Wasiir ku xigeenka H.E C/raxmaan Iidaan Yoonis ayaa soo xeray shirkii Badqabka Suxufiyiinta oo labadii maalin ee la soo dhaafay ka socday Muqdisho, waxaana laga soo saaray qodoba ay ka mid yihiin dhismaha Gudigga Qaran ee badqabka Saxafiyiinta Soomaaliyeed oo koobnaanaya 11 xubnood, kuwaas oo ka kala imaanaya xubno ka tirsan Dowladda,Warbaahinta iyo Bulshada.

Wasiirka Warfaafinta Dhaqanka iyo Dalxiiska Mudane Cabdiraxmaan Iidaan Yooniis ayaa tallaabo guul ah ku tilmaamay go’aanada ka soo baxay shirka muddada labada maalmood u socday.

daneeyayaasha badbaadinta saxafiyiinta, waxayna go’aan ka gaareen qaab-dhismeedka howlaha iyo maamulka guddiga horkacaya Hab-Raaca, kuwaa oo ka socday Warbaahinta, dowladda, ururada xuquuqda aadanaha iyo bulshada rayidka, ayaa maalmihii Sabtida iyo Axadda ee 21 iyo 22 April 2018 ku kulmay magaalada Muqdisho si ay u abuuraan Hab-Raaca qaran ee badbaadinta saxafiyiinta.

Kulanka oo ay qabanqaabisay wasaaradda warfaafinta dhaqanka iyo dalxiiska ayaa taageerayaan UNESCO iyo hey’adaha caalamiga ah ee caawiya Soomaaliya ururka ay ku midoobeen ee Taageerada Warbaahinta Soomaaliya (SMSG). Waxay jawaab ka soo saareen qaabka loola tacaali karo dambiyada ka dhanka ah saxafiyiinta ee aan loo ciqaabin ciddii ka dambeysay.

Kulanka labada maalmood qaatay ayaa qeybaha warbaahinta ee dowliga ah iyo kuwa aan dowliga ahayen waxay ka tashteen sida ugu wanaagsan ee loo abuuri karo Hab-Raac ay ku dhan yihiin dhamaan daneeyayaasha badqabka saxafiga iyo sidii dowladda looga taageeri lahaa la tacaalidda arrimaha la xiriira tallaabo ka qaadis la’aanta dambiilayaasha aan la ciqaabin ee geysta dambiyada lagula kaco saxafiyiinta Soomaaliyeed.

Kulanka ayaa si wadar-ogol ah ugu codeeyay in la sameeyo Guddiga Qaran ee Xiriirinta howlaha Badqabka Saxafiga oo ka koobnaan doona 11 xubnood oo loo qeybsanayo sida soo socota:

4 xubno matalaya  dowladda.

4 xubno matalaya warbaahinta gaarka loo leeyahay iyo ururadooda.

3 xubno matalaya ururada bulshada.

Dhinaca maamulka guddiga waxaa guddoonka qabanaya Guddoomiye ka socda Wasaaradda Warfaafinta Dhaqanka iyo Dalxiiska, Guddoomiye ku xigeen, waxaa ka noqonaya xubin ka socda ururada bulshada, iyadoo Xoghayaha Guud uu qaban doono xubin ka socda ururada warbaahinta dalka.

Go’aanada guddiga waxaa si wadajir ah u gaaraya sadexdan xubnood Ugu yaraan sadex xubnood oo dumar ah, ayaa la go’aamiyay in ay ku jiraan guddiga ka kooban 11-ka xubnood.

La socoshada xaaladda amni ee saxafiyiinta Soomaaliyeed

• Diiwaangalinta saxafiyiinta
• Taageerada saxafiyiinta
• U doodidda xuquuqda saxafiga
• Abuuridda Telefoon ay toos u soo wacaan saxafiyiinta qatartu soo wajahdo.
• Abuuridda santuuqa badbaadinta saxafiga.
• Uruurinta taageerada bulshada iyo dhiirigalinta warbaahinta.
• Bilaabidda barnaamijyo wacyigalinta ee saxafiyiinta
• Daabacaadda Buug-yaraha Badbaadada Saxafiga.
• Abuuridda Nidaam sharci ee Badbaadada saxafiga.
• Kobcinta aqoonta saxafiyiinta.
• Baaridda dambiyada loo geysto saxafiyiinta.
• La socodka iyo qiimeynta howlaha saxaafadda

Kulanka ayaa isku raacay in Wasaaradda Warfaafinta, Dhaqanka iyo Dalxiiska ay qaadato mas’uuliyadda isugu yeeridda kulamada daneeyayaasha badqabka saxafiga iyo sidoo kale Guddiga Qaranka ee Xiriirinta badqabka saxafiga.

Daahfurka kulanka Daneeyayaasha badqabka saxafiga ee Soomaaliya ayaa ka dhashay Go’aanada bishii November 2017 lagu gaaray magaalada Nairobi.

kuwaas oo qodobadii ka soo baxay ay ka mid ahaayeen sameynta nidaamka xiriirinta daneeyayaasha badqabka saxafiga oo ay ka mid ahaanayaa sadexda qeybood ee dowladnimada (Fulinta, Sharci-dejinta iyo Maxkamadaha) iyo dhamaan daneeyayaasha kale ee warbaahinta ee u xilsaaran ilaalinta iyo difaaca xoriyatul-qowlka, xoriyadda saxaafadda, helitaanka xogta iyo badbaadinta saxafiga ee dalalka si waafaqsan sharciyada qaran, gobol iyo Hay’addaha caalamiga ah sida qaraarkii 29 ee Shirkii Guud ee UNESCO.

kulankii 29-aad ee ka dhacay magaalada Paris bishii November 1977, kaasoo Agaasimaha Guud ee UNESCO ku cambaareeyay xadgudubka ka dhanka ah weriyayaasha dalalka xubnaha ka ah iyo in la helo goob cilmiga iyo la xisaabtanka.

Muqdisho (SNTV):–Ra’iisul Wasaaraha Xukuumadda Federaalka Soomaaliya Mudane Xassan Cali Kheyre, ayaa maanta daah-furay Barnaamijka Tirakoobka Shaqaalaha Rayidka ah ee dawladda, kaas oo looga dan leeyahay in la helo xog dhamaystiran oo ku saabsan shaqaalaha. Waxaan ka soo qayb galay xubno ka socday gollaha Wasiiradda iyo qaar ka mid ah Agaasimayaasha iyo shaqaalaha dawliga ah.

Ra’iisul Wasaaraha Soomaaliya ayaa sheegay in shaqaalaha Rayidka ah ay aasaas u yihiin nidaamka dawliga ah ee dalka, lagamana maarmaan ay tahay in la helo tirada saxda ah ee Shaqaalaha, si loo gaaro hadafyadda dawladdu uu hogaaminayo Madaxwayne Maxamed Cabdullaahi Farmaajo, xukuumaduna ay fulinayso.

“ In la tirakooba shaqaalaha waxay inoo suurta galin in la helo tirada iyo tayada aan haysano inta ay la egtahay, in aan u diyaar garowno sidii loo dhisi lahaa tayada loo baahan yahay, in aan u diyaarino shaqaalaha rayidka ah sidii ay ula falgali lahaayeen aduunyadda iyo in aan nahay dawladd ka dhabaysay isla xisaabtanka”

“Mushaarka ay bixiso dawladdu waxaa laga soo qaadaa shacabka Soomaaliyeed oo ugu tala galay in ay ku caawiyaan dawladoodda. Marka waa in loogu qabataa adeegyada ay rabaan qof walbana uu mas’uuliyad iska saaraa shaqadiisa, si aannan ugu tuman xaquuqada shacabka Soomaaliyeed”.

Ra’iisul Wasaaraha Soomaaliya Xasan Cali Khayre ayaa tilmaamay in howshan tirakoob ay ka mid tahay shaqada laga wado dalka, taas oo Madaxwaynaha Jamhuuridda Federaalka Soomaaliya uu haatan u jooga Wasaaradda Gaashaandhiga, sidii si loo heli lahaa tirada saxda ah ee ciidanka xooga dalka, ka dibna loo siin lahaa tobobarada ay u baahan yihiin.

Hanti dhowraha  Guud ee Qaranka iyo Guddoomiyaha guddiga shaqaalaha rayidka dowladda ayaa sharaxay ahmiyadda  ay shaqaalaha u leedahay tira koobkaan lagu samaynayo.

Wasiirka Shaqada iyo Arrimaha Bulshada Saalax Axmed Jaamac, ayaa cadeeyay in la tayeyn doono shaqaalaha rayidka ah, isaga oo sheegay in dib loo howl geli doono mac’hadkii SIDAM inta laga gaarayaana shaqaalaha dawladdu ay tababaro ku qaadan doonaan Jaamacadda umadda Soomaaliyeed, si looga maarmo tababaradii dibadda loogu qaadi jiray shaqaalaha.

Barnaamijkaaan lagu tira koobayo  shaqaalaha dowladda ayaa ah mid xukuumadda Soomaaliya ay ku doonayso tayeynta shaqaalaha oo laf dhabar u ah   adeegyadda ay dowladdu u hayso  shacabka Soomaaliyeed.

Muqdisho (SNTV)-Safiirka Dowlada Soomaaliya u fadhiya dalka Koonfur Afrika Ambassador Jamaal Maxamed Barrow ayaa booqasho ku tagay goobo ganacsi oo ay lahaayeen muwaadiniin Soomaali ah oo ku yaala duleedka magaalada Pretoria ee caasimada dalka K/Afrika,  kuwaasi oo habeenno kahor lagu dilay laba ka mid ah ganacsatada Soomaalida 6-ruux oo kalena lagu dhaawacay.

Ambassador Jamaal Maxamed Barrow ayaa la kulmay qaar ka mid ah ganacsatada, waxaana uu ka dhageysatay dhibaatooyinka ay la kulmayaan iyo cabsida soo wajahday maalmahii dambe ee ku aadan weerarada is daba jooga ah ee lagu laynayo ganacsatada Soomaalida ee deegaanadaasi ku leh goobaha ganacsiga.

Safiirka oo Soomaalida kula hadlayay qabuuraha muslimiinta ee magaalada Pretoria oo  aas loogu sameeyey muwaadinkii ugu dambeeyay ee dalka Koonfur Afrika lagu dilay ayaa sheegay in uu kulan gaar ah la qaatay saraakiisha Ciidamada Police-ka ee xaafadda Soshanguve oo dilalkii ugu dambeeyay ay ka dhaceen, isla markaana uu kala hadlay sidii gacanta loogu soo dhigi lahaa burcadii dilalkaan geystay si sharciga loo horkeeno.

Jamaaal Maxamed Barrow ayaa ugu baaqay Soomaalida in ay u midoobaan sidii wax looga qaban lahaa dhibaatooyinkaan soo laab laabtay ka safaarad ahaana ay diyaar u yihiin in ay kula xisaabtamaan laamaha ammaanka sidii sharciga loo horkeeni lahaa burcada ugaarsata Muwaadiniinta Soomaalida ee ku nool magaalooyinka dalka Koonfur Africa.

Todobaadkii ugu dambeeyay gudaha dalka Koonfur Afrika waxaa lagu dilay ilaa saddax Muwaadiniin Soomaali ah tiro ka badan 7 ruuxna waa lagu dhaawacay kadib markii kooxo burcad ah ay weeraro ku qaadeen goobo ganacsi oo muwaadiniintaasi ay ka shaqeynayeen.

Muqdisho(SNTV):–Wasiirka Maaliyadda Soomaaliya C/raxmaan Ducaale Beyle oo ka qeyb galay shir ka dhacay Magaalada Waashitoon oo looga hadlayay arrimaha lacagaha ayna soo qaban qaabiyeen Bangiga aduunka iyo hey’addaha IMF ayaa sheegay in ay macquul tahay 12 bilood gudahood in Soomaaliya looga cafiyo dhammaan deymaha ay ku leedahay Beesha Caalamku.

Wasiirka oo wareysi gaar ah siiyay VOA-da  ayaa tilmaamay in wada shaqeyn fiican ay ka dhaxeyso Wasaaaradda iyo Hey’adda IMF, isaga oo intaas raaciyay in Soomaaliya ay seddax meelood labo meel ku guuleysatay shuruurdihii la hor dhigay haddana ay ku jiraan dhammeystirka howsha.

“IMF iyo Bangiga aduunka waa ay ku qanceen sida aan shaqada ku wadno, waxa ayna noo sheegeen in aan ka soo baxnay balantii aan wada galnay, waxa ayna caddeyn doonaan in aan nahay waddan isbadal sameeyay, iyaga oo naga taageeri doona sidii Maalgashi iyo cafis deymaha ah aan u heli lahayn” ayuu yiri Wasiir Beyle”.

Wasiirka Maaliyadda Soomaaliya oo hadalkiisa sii wata ayaa sheegay in Midowga Yurub ay lasoo xiriireen kuna wargaliyeen in 100 Milyan ay Soomaaliya ku taageerayaan si miisaaniyadda dowladda loogu kabo, arrintanna waxa ay ku timid markii IMF iyo World Bank ay ammaaneen hannaanka Maaliyadeed ee Soomaaliya.

Beyle oo wax laga weydiiyay sababta ay Soomaaliya kaalinta koowaad uga jirto wadamada musuqmaasuqa uu ka jiro ayaa ku jawaabay in IMF iyo qolada qiimaynta sameysa ay kala duwan yihiin, qiimeyntii ugu dambeysay ee soo baxday ayuuna wasiirku tilmaamay in ay Mala awaal tahay oo ay heystaan cabirkii hore ee Soomaaliya ay ku sugneed laakiin qolada wax qiimeysa aysan isku hawlin in ay baaris cusub sameeyaan.

Xukuumadda Federaalka Soomaaliya ayaa ku guuleysatay sanadkii lasoo dhaafay in ay bixiso dhammaan mushaarkii shaqaalaha waxaa kale oo ay ku guuleystay in ay yareyso musuqmaasuqa.

Wafdi uu hoggaaminayay Wasiirka Wasaaradda Wax-barashada Hiddaha iyo Tacliinta Sare ee Dowladda Federaalka Soomaaliya Mudane C/raxmaan Daahir Cusmaan, oo Safar shaqo ku jooga Dalka Maraykanka ayaa Xaflad lagu soo dhaweynayo loogu qabtay Hotelka Dhabal 3 ee Magaalada baluumintoon (Bloomington) Gobolka Minnesta ee Dalka Maraykanka.

Xafladdan oo ay soo qaban-qaabiyeen Jaaliyadda Soomaaliyeed ayaa waxaa sidoo kale ka qayb-galay Masuuliyiin ka socotay Safaaradda Soomaaliyeed ee Dalka Maraykanka oo ay hoggaaminaysay Ruun Saciid Qoorsheel.

Waxaa sidoo kale lagu casuumay xafladda madax ka soo shaqeysay wasaaradda wax-barashada wixii ka horreeyay bur-burka , waxanay ku fogaadeen heerka ay gaarsiisantahay wax barashada Gobolka Minnesota.

Macallin Saciid Saalax Axmed oo ka mid ah barayaasha Soomaaliyeed ee mudada dheer ku soo jiray wax barashada, isla markaana haataan Macalin ka ah Jaamacadda Minnesota ee Dalka Mareykanka ayaa ka ka sheekeeyey Taariikhda wax barashada Soomaaliya iyo heerarka ay soo martay.

‘Anigoo og Xilka ay hayaan culeyskeeda muddada 27 Sanadaha dib-u-dhaca ku dhacay hiigsiga Adduunyada,meesha aan ka joogno inta ay le’eg tahay iyo hakashada nagu timid,1989,waxaanu ka qayb-gallay oo bilowday meel Eeshiyadaas,(Waa meel ka mid ah qaaradda Asia) wixii la oranayey Tacliinta Adduunka,Wax-barashada loo dhan yahay, wuxuu socday 10 sanno xuskaasi,10-kaas Sano,Waxaa Caalamka la gaarsiinayay,in Qof kasta oo Muwaaddin ah oo Adduunka ku nool uu helo wax-barsho,ilaa heer Dugsi sare aqoon ahaan” ayuu yiri bare Siciid Saalax.

Siyaad Cali oo ka mid ah Guddiga wax-barashada Magaalada Minneapolis ayaa Wasiirka Waxbarashada Soomaaliya uga war-bixiyey Soomaalida iyo kaalimaha ay kaga jiraan wax barashada Gobolka Minnesotta.

“Waxaan ku faraxsannahay in uu Wasiirku noo yimaado,ayadoo kaalin fiican ay kaga jiraan Soomaalida Gobolkan hannaanka wax-barasho” ayuu yiri Siyaad.

Intaas kaddib Wasiir Wasaaradda Wax barshada hidda iyo Tacliinta sare ee Soomaaliya, C/raxmaan Daahir Cusmaan ayaa war-bixin ka siiyey Jaaliyadda Soomaaliyeed, guud ahaan xaaladda Horumarineed ee Waddanka iyo wax qabadka ay ku tallaabsatay Wasaaradda wax barshada Soomaaliya.

Wasiirka ayaa inta uu sugnaa Gobolka Minnesota waxaa uu booqday Dugsiga sare ee South High oo ay wax ka bartaan Arday badan oo Soomaaliyeed, wuxuuna u kuur galay, heerka wax barasho ee ay dhallinta Soomaaliyeed gaarsiisan yihiin.

Wasiirka ayaa Sidoo kale booqday xarunta Dowladda hoose oo uu ka soo dhaweeyey Guddoomiyaha Degmada Lixaad Mudane Cabdi Warsame, iyadoo uu war bixin ka siiyey xaaladda guud ee Soomaalida Gobolkaas iyo doorka ay ka qaataan arrimaha Bulshada.