Qaar ka mid ah saaxiibada Soomaaliya ee beesha caalamka ayaa soo dhoweyay wada-hadalada guusha kusoo idlaaday ee ku saabsanaa deyn cafinta iyo maamulka Maaliyadda ee dhexmaray Dowladda Federaalka Soomaaliya, Dowlad Goboleedyada iyo Maamulka Gobolka Banaadir, wadahadalladaas oo ka dhacay magaalada Addis Ababa 14-kii Sebtember.

Wadamada iyo ururada soo dhoweeyay arrintan ayaa waxaa ka mid ah
Hawlgalka Midowga Afrika ee Soomaaliya (AMISOM), Belgium, Denmark, Masar, Itoobiya, Midowga Yurub (EU), Jarmalka, Urur-Goboleedka IGAD (IGAD), Talyaaniga, Norway, Sweden, Turkiga, Boqortooyada Midowday ee Ingiriiska, Hawlgalka Kaalmaynta Qaramada Midoobay ee Soomaaliya (UNSOM) iyo Dowladda Mareykanka.

Saaxiibada caalamka ayaa intaas sii raaciyay: “Waxaan soo dhoweyneynaa iskaashiga dib usoo cusboonaaday ee deyn cafinta/khafiifinta iyo sidoo kale in la horumariyo dib-u-habaynta maamulka maaliyadda dowladda ee dalka oo dhan.

Waxaan bogaadineynaa siyaasadaha isdaba joogga ah ee socda iyo dadaallada dib u habeynta ee Soomaaliya oo dhan looga hirgelinayo hab maaliyadeed dhaxal-ga ah, taas oo gogol xaar u noqonaysa kobac iyo horumar loo wada dhanyahay, albaabadana u fureysa ilo dhaqaale oo wax looga qabto sababaha keena saboolnimada iyo u nuglaanta.

In geedi-socodka deyn cafinta uu kusoo idlaado guul ayaa waxaa ka faa’iideysan doona dadka Soomaaliyeed meel kasta oo ay uga suganyihiin dalka, iyagoo fursado u helaya ka faa’iideysiga ilo dhaqaale oo ballaaran oo laga helayo Hay’adaha Maaliyadeed ee Caalamiga ah (IFIS) waxayna culayska ka qaadaysaa maaliyadaha/ganacsiyada gaarka loo leeyahay. Si howshaas looga mira dhaliyo, waxaa muhiim ah in la helo wadashaqayn joogto ah iyo iskaashi dhab ah oo u dhexeeya Dowladda Federaalka ah iyo Dowlad Goboleedyada, wadashaqayntaas oo ku saabsan arrimaha maaliyadda iyo maamulka dowladnimo.

Waxaan soo dhoweynaynaa in saaxiibada caalamku ay dadaalllo dheeri ah ku bixiyaan sidii loo qaadi lahaa tallaabooyinka loo baahanyahay si loo gaaro deyn cafin, marka Soomaaliya ay soo gaarto Marxaladda Go’aan-gaarista [ee lagu caawinayo], oo ay ku jirto diyaarinta sidii loosoo fasixi lahaa dhaqaalaha Hay’adaha Maaliyadeed ee Caalamiga ah loona asteyn lahaa deeq maaliyadeed oo waafi ah.

Waxaan ku dhiiri-galinaynaa Dowlada Federaalka ah iyo Dowlad Goboleedyada, Maamulka Gobolka Banaadir, laamaha fulinta iyo Sharci-dejinta inay joogteeyaan dadaalkan dib-u-habaynta ah ee wanaagsan ayna sii wadaan wadahadalka wax-ku-oolka ah ee wax lagu dhisayo si loo xaqiijiyo in horumar waqtiyaysan laga gaaro arrimaha mudnaanta sare u leh qaranka.

Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa soo dhaweysay tallaabada iska caabinta ka dhanka ah argagaxisada Al shabaab, kadib markii gobollo Koonfurta iyo bartamaha dalka ka mid ah ay ka billaabatay kacdoon shacbi ah kuwaas oo dagaallo ugu hortagay argagaxisada.

Kacdoonkan shacbi oo ka dhanka ah Al shabaab ayaa ka curtay deegaannada Koonfur-Galbeed Hirshabeelle, iyo qeybo ka mid ah Mudug, kuwaas oo lagu wiiqay aragagaxisada, kacdoonka halgamayaasha Macaawisleey ayaa ka jawaabaya cadaadiska aragagaxisada ay ku hayaan shacbiga Soomaaliyeed.

War qoraal ah oo kasoo baxay Wasaaradda warfaafinta dhaqanka iyo dalxiiska XFS ayaa soo dhaweynaya kacdoonka shacbi ee ka dhanka ah argagaxisada ah.

“Dowladda Federaalka waxaa ay soo dhaweynaysaa kacdoonnada lagu wiiqay awoodda kooxda argagaxisada ah ee Al shabaab, oo shacabku kaga horyimaadeen gobollada Shabeellada dhexe, Mudug iyo Hiiraan.

Kooxda Al shabaab waxaa ay caadeysatay daadinta dhiigga bulshada Soomaaliyeed isla markaana waxaa ay boob iyo hanjabaad joogta ah ku cadaadiyaan shacbiga Soomaaliyeed.

Guddoomiyaha maxkamadda sare ee dalka mudane Baashe Yuusuf Axmed ayaa maanta magaalada Baydhabo ka furay shirweynaha qaran ee xeer-ilaaliyaasha dowlad goboleedyada, iyadoo uu ka qayb galayo shirkaasi xeer ilaaliyaha guud ee Qaranka Dr Axmed Cali Daahir.

Shirkan oo ah kii labaad ee xeer ilaaliyaashu yeeshaan ayaa diiradda lagu saari doonaa dhowr qodob oo ay ka mid yihiin wada shaqeynta xeer ilaalinta heer Qaran iyo dowlad-goboleed, dhowrista madax banaannida xeer ilaalinta iyo in la dhiso ururka xeer ilaaliyayaasha.

Guddoomiyaha maxkamadda sare ee dalka mudane Baashe Yuusuf Axmed oo furay shirka ayaa si qota dheer uga hadlay muhiimadda xeer ilaalinta u leedahay sharciyada dalka, waxaana uu bogaadiyay shirkan maanta furmay iyo muhiimadda uu leeyahay isagoo kula dardaarmay dhinacyada inay si wanaagsan uga doodaan.

Wasiirka Maaliyadda Xukuumadda Federaalka Soomaliya Dr Cabdiraxmaan Ducaale Beyle oo Muqdisho ugu qabtay warbaahinta shirka jaraa’id ee billaha waxaa uu uga hadlay guusha Soomaaliya gaartay wada hadalkii ugu dambeeyay ee barnaamijka deyn cafinta Soomaaliya oo ka dhacay magaalada Adis ababa ee dalka Itoobiya.

Wasiir Beylle ayaa soo dhaweeyay warbixintii ay soo saartay hey’adda lacacga adduunka oo ay ku sheegtay in Soomaaliya ay dhammeystirtay qeybta koowaad ee wajiga afaraad ee deyn cafinta waxaana uu dul istaagay shuruudihii ku xernaa.

Wasiirka Maaliyadda ayaa soo hadal qaaday shuruudaha ku xeran wajiga afaraad ee barnaamijka deyn cafinta waxaana uu tilmaamay in Soomaaliya ay raja wanaagsan ka qabto ka guul gaaridda wada hadallada deyn cafinta.

Wasiir Cabdiraxmaan Ducaale Beyle waxaa uu hoosta ka xariiqay guusha wada hadallada deyn cafint inay ku xeran deganaashaha dalka iyo in Soomaaliya ay ka soo baxdo shuruuraha horyaalo waxaana uu bogaadiyaya dowlad goboleedyada iyo gobolka Banaadir oo balan qaaday inay taageerayaan talaab walba oo Soomaaliya looga cafinayo deynta.

Geedi socodka wada hadallada deyn cafinta Soomaaliya oo soo maray wajiyo kala duwan ayuu wasiirku sheegay in ugu dambeynta Soomaaliya ay rajeynayso inay guul ka gaarto sanadka soo aadan ee 2020 lagana cafiyo deymaha.

Shacabka ku nool gobollada koofurta Soomaaliya oo billaabay dagaal ay deegaannadooda uga cirib tirayaan malleeshiyada argagixisada ah ee Al-shabaab.

Malleeshiyada Al-shabaab ayaa sii wada dhaca iyo boobka ay ku hayaan dadka xoolo dhaqatada, Ganacsatada, Beeraleyda iyo dad shacabka caadiga ah ee ku dhaqan gobollada, Shabeellooyinka, Hiiraan, Galgaduud, Xudur iyo deegaanno kale, laakiin cadaadis muddo sannado ah socday kaddib waxaa billowday kacdoon shacab oo ka dhan ah argagixisada Al-shabaab.

Gobollada Shabeellada Dhexe iyo Hiiraan waxaa ka aas-aasmay dhallinyaro la baxday Macawiisleey oo dagaal toos ah kula jira Al-shabaab, dagaallo badanna ugu geystay khasaare lixaad leh kaddib markii ay u dulqaadan waayeen dhaca ay Al-shabaab ku hayaan hantidooda.

Qeybo ka mid ah gobolka Galgaduud ayaa Al-shabaab laga saaray tuulooyin ay ku qaadayeen waxa ay ugu yeeraan Zakawaat-ka oo ay ku banneystaan xoolaha shacabka.

Dhallinyaro kacdoon abuubulan sameysay ayaa Al-shabaab kula dagaallantay tuulooyin hoostaga degmada Xudur ee gobolka Bakool, waana dhacdadii ugu dambeysay.

Malleeshiyada Argagixisada ayaa tobaneeyo Geella ka dhacay tuulooyinkaas hasa yeeshee dhallinyaradii dagaalka ka gashay ayaa dhowr neef oo xoolahoodii la dhacay dib ugu soo furtay Al-shabaab.

Warbaahinta Qaranka ayaa wareysatay maamullada deegaannadii lagula dagaalay nabad-diidka iyo qaar ka mid ah dhallinyaradii abaabulkaas sameysay oo wacad ku maray in ay dhulkooda u diidi doonaan argagixisada.

Waxaa socda abaabul kale oo ay shacabka ku damacsan yihiin in ay ku mideeyaan dagaallada laga isaga xorreynayo Argagixisada Al-shab

Wakiilka xogeyaha guud ee Qaramada midoobe ee Soomaaliya James Swan ayaa war ka soo saaray maalinta nabadda adduunka

Maanta oo adduunka xusayo maalinta Caalamiga ah ee Nabadda, ayaa Ergeyga Qaramada Midoobay u qaabilsan Soomaaliya wuxuu maanta ku dhiirro-geliyay dhammaan dadka Soomaaliyeed in ay gacan ka geystaan xaqiijinta nabad-waarta oo ka hirgasha dalkooda.

“Dadka Soomaaliyeed waxay aad ugu baahan yihiin in la soo afjaro colaadda iyo toogashada macno darrada ah iyo qaraxyada ay muddada dheer usoo joogeen. Waxaan bogaadineynaa dadaallada joogtada ah ee ay waddo Dowladda Soomaaliya, oo ay taageerayaan saaxiibbada caalamka, si loo hagaajiyo amniga loona soo afjaro rabshadaha.

Nabad waarta waxay sidoo kale u baahantahay hanaan dowladnimo oo loo wada dhan yahay, cadaalad loo siman yahay, iyo wada hadal joogto ah oo dhexmara dadka Soomaaliyeed ee wanaagga iyo samaha jecel si loo gaaro is-afgarad siyaasadeed iyo dib-u-heshiisiin qaran,” ayuu yiri Wakiilka Gaarka ah ee Xoghayaha-Guud u qaabilsan Soomaaliya, James Swan.

“Maalintan muhiimka ah, waxaan ku boorrinayaa dhammaan dadka Soomaaliyeed in ay sii xoojiyaan go’aankooda ah inay kuwada noolaadaan midnimo, si ay Soomaaliya ugu tallaabsato waddada nabadda iyo xasilloonida,” ayuu raaciyay.

Golaha loo dhanyahay ee Qaramada Midoobay ayaa aasaasay Maalinta Caalamiga ah ee Nabadda sanadkii 1981. Labaatan sano ka dib, 2001, Golaha loo dhanyahay wuxuu si wada jir ah ugu codeeyey in maalintaas loo asteeyo in ay noqoto xilli rabshad la’aan iyo xabbad-joojin lagu xuso, iyo in maalintaas loogu dabaal-dego munaasabado waxbarasho iyo wacyi-gelin dadweyne oo ku saabsan arrimaha la xiriira nabadda.

Madaxweynaha Famhuuriyadda Federaalka mudane Maxamed Cabdullaahi Farmaajo ayaa maanta saxiixi doona Sharciga dhismaha guddiyada madaxa bannaan ee musuq-maasuqa ee Federaal iyo heerka dowlad goboleedka.

Sharcigan oo marxalado kala duwan soo maray wuxuu dhaqan geli doonaa marka uu saxiixo Madaxweynaha Jamhuuriyadda, sharcigan ayaa saldhig u noqon doona la dagaalanka musuq-maasuqa, isla markaana wuxuu badbaadin doonaa hantida dad weynaha.

Sharcigan dhismaha guddiyada madaxa bannaan ee labada heer Federaalka iyo heer dowlad goboleed ayuu Madaxweynuhu ku saxiixi doonaa barqanimada maanta ah munaasabad ka dhacayso Villa Soomaaliya.