Bilihii ugu dambeeyay ayay Ciidamada Dowladda, kuwa Maamulada Gobolada iyo Kooxaha Iskood isku abaabulay ay ku guuleysteen inay ka xoreeyaan degaanno ka tirsan Gobolada Hiiraan, Sh/dhexe & Mudug, iyadoo Khubarada ku xeel dheer Arrimaha Amaanka ay ka digeen in la dhayelsado awoodaha Kooxaha argagixisada Shababka iyo Daacishta Somalia, waxeyna xiligaan awoodaan inay tiro Weeraro & Qaraxyo khasaare geysta ka fulin karaan Saldhigyada, Xarumaha Dowladda iyo kuwa Rayidka, waxayna xuseen in Kooxaha Argagixisada ay muddo dheer ay dhisnaayeen isla markaasna ku howlanaayeen qorista khasabka ah ee Caruurta iyo Dhalinyarada busaarada iyo shaqo la’aanta dilootay kuwaasoo tiradoodu lagu qiyaasay 20.000 Howlgalada ka hor.
Bal aan eegno Khataraha Daacish (ISIL) ee Buuraha Puntland:- Kooxdaan oo farsiimo ku leh Buuraha Cal-miskaad isla markaasna ka awood iyo tiro yar kooxda Shababka, ayaa todobaadkii tagay kula dagaalamay Kooxda Shababka, waxayna dirirtaan salka ku heysaa gacan ku heynta & Saameynta dhulka buuraleyda ah tan iyo dabayaaqadii 2018-kii, iyadoo la sheegay in kooxdani ay Baad joogto ah ka qaado Ganacsatada Puntland. Kooxdaan ayaa la sheegay inay bilaabeen in Xerayaha qaxootiga iyo goobaha laga abaabulo tahriibka ka qortaan Dhalinyarada Degaanada iyo kuwa Ethiopia, iyagoo bilaabay 20-kii ugu horreeyay ee qorista Ethiopianka sanadkii 2015-kii, waxayna xiligaan safafka kooxdaan ka tirsan tiro u dhaxeysa 250-300.
Haddaba maxaa ka Taqaan 4-Horjooge ee ugu awooda badan kooda Shababka?Sida laga soo xigtay ilo wareedyo loo qaateen ah oo ku dhow Sirdoonka USA & qeybta daba galka & la dagaalanka kooxaha Argagixisada ee Qaramada Midoobay ayaa xaqiijiyay in kooxda Argagixisada Shababka ay u dalacday inay noqon Kooxda ugu qanisan shabakadaha & Faracyada Kooxda Al-Qa’ida..
Kooxdaan ayaa la qiray in Sanadihii ugu dambeeyay ay sare kac ku yimid Dhaqaalaha (Baad’da) ay uruuriyaan, iyagoo u suurto gashay inay dhaqaale ku maalgeliyaan Kooxaha Boca Haram kuwa ka dagaalama Mozambique iyo DRC, talabadaan oo u fududeysa inay tababaraan Boqolal Maleeshiyaad cusub, weliba dakhli u helaan in ka badan 100-Millions US$, waxayna ka faa’iideysteen Habacsanaantii iyo Maamul xumadii Maamulkii 5-ta sano ee la soo dhaafay.
Xiligaan Maleeshiyaadka kooxdan, markii uu yimid Maamulka cusub ee Villa Somalia ayaa ku guuleystay inuu dib u bilaabo dagaalada lagu hayo Kooxdaan kana saaray degaanno badan, ayna haatan ku socoto dib u dhis dhinacyada kala duwan ah oo lagu horumarinayaayo degaannadaasi.
Waa kuwee Horjoogayaasha ugu Awooda Badan Xiligaan gudaha kooxda Khawaarijta
-Horjoogaha Guud Abuu Cubeyda aka Axmed Diiriye, wuxuu xilkaasi qabtay sanadkii 2014-kii, ka horna wuxuu madax ka ahaa Waaxda Arrimaha Gudaha, isagoo sidoo kale xubin sare ka ah Ururka Al-Qa’ida, wuxuuna ka soo jeeda Beesha Degta Gobolada Waqooyi.
–Ku xigeenka Horjoogaha Guud:- Horjoogahaan ayaa lagu magacaaba Abuukar Cali Aadan, wuxuuna ka soo jeeda Gobolka Hiiraan, wuxuuna u xil saaran yahay isku dabaridka Qorshayaasha Maleeshiyo & Amniga kooxda, isagoo Wakiil ka ah Horjoogaha guud.
–Horjooge Mahad Qaley (karatee), Horjoogahaan oo ka soo jeeda Deegaanka dhuusamareeb, wuxuu ku fadhiya Golaha ugu weyn Hogaanka kooxda, wuxuu u xil saaran yahay Howlgelinta Amniyaadka iyo Qeybta Maaliyada.
-Horjooge Jehad Serwan Mostafa.:- Aka Al-Anwar Al-Ameiiki alias Amir Anwar, Horjoogahaan ayaa ka soo jeeda Dalka USA, wuxuuna Madax ka yahay Qeybta Muhaajiriinta (Ajaaniibta) Ee hoos taga Kooxda Shababka, wuxuuna xiligaan u xil saaran yahay Howlgelinta iyo dejinta Qorshaha weerarada, isagoo la tilmaamo inay hoos yimadaan qeybta farsamada Qaraxyada, isagoo horey u soo maray qeybaha Tababarada, qorista muhaajiriinta & Warbaahinta, wuxuu mar soo noqday Wakiilka Al-Qa’ida ee Somalia.
Warbixintaasi kooban waxaa Magaalada Helsinki ee Wadanka Finland nooga soo diray Sarkaal ku xeel dheer arrimaha la xariira Warbixinnada iyo Falanqeynta dhinaca Ammaanka Ciise Xasan.
Waxaa kaloo aan rabnaa inaan idinla wadaagnno Warbixinta Machadka Daraasaadka amniga (ISS) ay ka qortay Majaldda Madasha Difaaca Afrika oo ay cinwaan uga dhigtay Dowladda Iran oo Hubeynasa Kooxaha Xagjirka ah ee Geeska Afrika, waxayna qormadeeda ay ku bilowday, Muddo sanado ah, hubka Iran ayaa lagu dhibaateynayay Soomaaliya, halkaa soo laga iibiyo kooxaha xagjirka ah sida Al-Shabaab iyo Daacish, dhinaca Dhiirigelinta dhaqaalaha, Iran ayaa Soomaaliya ka sameysatay shabakad Wakiil ka ah waxayna dalkaas u isticmaashay inay hub siiso maleeshiyada Xuutiyiinta Yemen tan iyo qiyaastii 2016-kii.
Warbixin cusub oo uu soo saaray machadka daraasaadka amniga (ISS) ayaa shaaca ka qaaday in shabakada hubka koontarabaanka ah ay sidoo kale u badan tahay in ay gaarto kooxaha xiriirka la leh Al-Shabaab ee Itoobiya, Kenya iyo Mozambique, taasoo sii hurineysa amni darrada Geeska Afrika. Hubka Iran ayaa sidoo kale si caadi ah loo geeyaa Jamhuuriyadda Afrikada Dhexe, Koonfurta Suudaan iyo Tanzania, sida ay sheegtay majaladda Foreign Policy.
Socodka sharci darrada ah ee hubku ma muujinayaan calaamado gaabis ah?. Horraantii bishii Janaayo, ciidamada Mareykanka ayaa qabtay Doon si qarsoodi ah ugu soo tahriibineysay in ka badan 2,000 oo qoriga AK-47 ah, xilli ay marayeen biyaha caalamiga ah ee u dhaxeeya Iran iyo Yemen, Waddadaas oo taariikh ahaan loo isticmaali jiray in hubka loo geeyo maleeshiyada Xuutiyiinta. Qabashadan ayaa ahayd tii ugu dambaysay ee ay ciidamada Maraykanku ku soo qabteen hub u socday Soomaaliya sannadihii u dambeeyay.
“Laakiin ciribtirka masiibada waxay u baahan doontaa wax ka badan caawinta ciidamada caalamiga ah”, warbixinta ISS ayaa ku doodday.
Waddamada Geeska Afrika waxa ay horeyba isaga kaashan karaan amniga badda iyaga oo u maraya guddi-hawleedka urur-goboleedka IGAD ee badda cas iyo gacanka cadmeed. Waxayna Golaha Ammaanka iyo Nabadda ee Midowga Afrika ay kordhiyeen dadaallada ay ku joojinayaan ka ganacsiga hubka, iyadoo Xeeladahaas, ay warbixintu ku doodday, waa in ay la jaanqaadaan siyaasadda badda ee heer Qaran iyo heer gobol, taas oo u baahan in la sameeyo koox la-talin ah oo ka tirsan guddiga Midowga Afrika.
Warbixintu waxay soo jeedinaysaa talooyin kale oo gacan ka geysan kara sugidda amniga badda ee gobolka. Hal fikrad ayaa ah in la ballaariyo shaqada kooxda xiriirka ee burcad badeeda xeebaha Soomaaliya (CGPCS) si loogu daro dambiyo badan oo dhanka badda ah. CGPCS waa hab maamul oo caalami ah oo la aas aasay 2009-kii, si loola dagaallamo burcad-badeedda,. taas iyo hindisayaasha kale waxay noqdeen kuwo waxtar leh. Laga soo bilaabo 2016-kii ilaa 2021-kii, kaliya sideed weerar oo burcad badeed ah ayaa laga soo sheegay xeebaha Soomaaliya, marka la barbar dhigo 358 weerar intii u dhaxeysay 2010 iyo 2015-kii.
Talo soo jeedin kale ayaa ah in la waafajiyo hab-maamuuska Nairobi ee ka hortagga, xakameynta iyo dhimista hubka fudud ee gobolka harooyinka waaweyn, Geeska Afrika iyo dalalka xuduudka la leh hindisaha Midowga Afrika ee Xaddida Qoryaha, kaas oo ka hadlaya dembiyada badda. Talaabadan ayaa ka caawin karta dowladaha inay iska kaashadaan arrimaha amniga badda.
Si kastaba ha ahaatee, dhammaan dalalka Geeska Afrika iyo harooyinka waaweyn maaha kuwo qayb ka ah hab-maamuuska.”Tani dhab ahaantii waxay la macno tahay in qodobbada hab-maamuuska aysan ku xirneyn xisbiyada aan dawliga ahayn,” qorayaasha warbixinta ISS David Willima iyo Tshegofatso Ramachela ayaa email ugu sheegay ADF. “Tani waxay abuureysaa farqiga iskaashiga heer gobol iyo dadaallada la xiriira ka-hortagga hubka fudud iyo wax-soo-saarka, ka ganacsiga iyo isticmaalka.”
Warbixinta ISS waxa kale oo ay ku baaqaysaa in la sameeyo guddi hawleed ka socda bariga Afrika oo ay hogaaminayaan AU iyo IGAD. “Waqtigan xaadirka ah, ma muuqato wadahadal rasmi ah oo socda oo lagu dhisayo ciidamada ammaanka badda ee Bariga Afrika,” Willima iyo Ramachela ayaa yiri. “Dabcan, wada-hadallada ku saabsan samaynta ciidan hawleed oo amniga badda ee Bariga Afrika waa in ay noqdaan kuwo sare u kaca ajandaha Midowga Afrika iyo IGAD labadaba”.
Sannadka 2019-ka, dalalka xubnaha ka ah IGAD ee Itoobiya, Jabuuti, Kenya, Uganda, Soomaaliya, Suudaan iyo Koonfurta Suudaan waxay samaysteen guddi-hawleed si ay u noqdaan gogol wada-hadal iyo isku-dubarid faragelinta gobolka. Ciidankaas hawl-galka ahi waxa ay la jaan-qaadayaan dhawr hindise oo kale oo gobolka ah, sida Isku-dhafka Ciidammada Badda oo aas aasay ciidan cusub oo ciidammada badda ah oo caalami ah sannadkii 2022-kii si kor loogu qaado ammaanka badda ee Badda Cas.
Hay’ado dhinacyo badan leh sida Golaha Badda Cas ayaa sidoo kale loo aas aasay inay kobciyaan iskaashiga dhinacyada dhaqaalaha iyo amniga oo ay ku jiraan ka ganacsiga hubka ee u dhexeeya dalalka Carabta iyo Afrika. Xubnaheeda waxaa ka mid ah Djibouti, Masar, Eritrea, Jordan, Saudi Arabia, Somalia, Sudan iyo Yemen. “Waxay ahayd hindise soo dhawayn leh,” Willima iyo Ramachela ayaa yiri. Si kastaba ha ahaatee, waxa ay la soo deristay dhaqdhaqaaqyo awood-siyaasadeed oo mararka qaarkood loo arko mid ka baxsan dalalka kale ee gobolka sida Itoobiya, Turkiga,iyo Imaaraadka Carabta, taas oo wiiqaysa faa’iidooyinka ay sabab u tahay dabeecadda caalamiga ah ee dambiyada badda, ayay Majaladdu qoraalkeeda ku soo gagabeysay.
