Khadka Internet-ka ayaa dib ugu soo laabtay Koonfurta & Bartamaha Soomaaliya, kadib markii si ku-meel-gaar ah loo xalliyay cilladdii jirtay, oo sababtay inuu internetku go’o shalay 26kii Luuliyo 2020, saacaddu markay ahay 10:38 barqo, iyadoo wixii markaasi ka dambeeyay ay Wasaaraddu fartay shirkadaha adeegga internetka bixiya inay sida ugu dhaqsaha badan u xalliyaan cilladda, isla markaana Wasaaradda la soo wadaagaan hadba meesha ay wax marayaan.

Shirkadda Dalkom, oo Soomaaliya wakiil uga ah xarigga internetka Eastern Africa Submarine Cable System (EASSY), ayaa warbixin ay soo gaarsiisay Wasaaradda ku sheegtay in iyaga oo kaashanaya EASSY ay u suurto gashay in ay dib u soo celiyaan addeegga Internetka si KMG ah, ka hor inta ay soo gaarayaan badweynta koox caalami ah oo ka caawisa hagaajinta cilladda ku timid khadka, taas oo ah meel xeebteena u jirta 27km. Shirkaddu waxay sheegtay in xarigga uusan go’in, balse uu soo gaaray dhaawac, balse haatan loo xalliyay si KMG ah (Ka eeg sawirka oo muujinaya meesha khadku ka cilladoobay).

Wasiirka Boostada, Isgaarsiinta & Teknolojiyada, Eng Cabdi Cashuur Xasan, ayaa u mahadceliyay shirkadaha Dalkom, Hormuud iyo shirkadaha kale dadaalka ay u ku bixiyeen in la soo yareeyo muddada uu internetku ka maqan yahay qeybo ka mid ah dalka, inta ka horreysana ku dadaalay inay internetka bixiyaan iyagoo adeegsanaya dayax-gacmeedka si aysan caqabad ugu iman adeegyada ku tiirsan internetka.

Wasiirka ayaa ugu baaqay shirkadaha bixiya adeegga internetka inay taxadar dheeri ah iyo heegan muujiyaan maalmaha soo socda inta cilladdan laga wada xallinayo si uusan hakad u galin adeegga ay bixiyaan. Dhinaca kale, wuxuu wasiirku sheegay in arrintani ay muujineyso baahida weyn ee magaalada Muqdisho iyo guud ahaan Koonfurta iyo Bartamaha Soomaaliya u qabaan in la helo xargo kale oo internet si looga badbaado inuu gebi ahaanba go’o internetka marka ay hal xarig cillad farsamo ku timaaddo sababtoo ah waa wax dhici kara inay cillado ku yimaadaan xargaha badda hoosteeda mara, balse dalalka kale aan la tabin maadaama ay haystaan kuwo kale.

Wasiirku wuxuu intaasi ku daray in dalkeenu uusan ka kabsan karin khadka internetka oo go’a maadaama ay ku tiirsan yihiin adeegyada bankiyada, xawaaladaha, isku-xirka taleefoonnada dibedda, tikidhada, waxbarashada, warbaahinta, adeegyada dawladda sida baasaboorrada, iwm. Sidaasi darteed in loo baahan yahay in xil dheeri ah la iska saaro maadaama qeybaha nolosha oo dhan ay haatan ku tiirsan yihiin internetka.

“Shirkadaha kale ee xargaha soo wada waxaan fareynaa inay dadajiyaan hawshooda, waayo dhowr mar ayaanu aragnay inay khatar weyn tahay in lagu tiirsanaado hal xarig oo kaliya, dhinaca kalena waa u fursad ganacsi oo muujineysa in adeeggooda baahi loo qabo,” ayuu hadalkiisa ku soo gabagabeeyay wasiirku.

Wasaaraddu waxay bulshada la wadaagi doontaa wixii arrintan ka soo kordha.

Saacadihii la soo dhaafay waxaa bilaawday cabsi xoogaan usoo wajahay bulshooyinka ku haray degmada afgooye iyo deegaanada kale ee ku hareereysan maadaama biyaha wabiga haatan la dareemayo in kordheen ama xawaare sare ku socdaan kuwaasi oo fatahaaado hore oo ay markale wajahayaan deegaanno badan oo ka tirsan Gobolka Shabeellaha Hoose.

Waxaa jiro warakale oo sheegay inuu sidoo kale u gudbay deegaanka walaweyn iyo deegaanno hoostago kuwaasi oo haatan ay ka bilaawdeen barakac ay sameynayaan dadka deegaano oo ay hore isku baheysteen daruufooyin kale duwan oo sanadahaan ka jiray maadaama ay hore u wajahayeen dhibaatoyinka ay kala kulmayeen kooxaha argagixisada.

Nabadoon Ibrahim Kuuloow Axmed oo ka mid ah dadka deegaanka oo la hadalay radio muqdisho ayaa sheegay in biyaha haatan socdo ay sidoo kale ku jiraan bahalo iyagoo dhawaan gabar yar ku cunay yaxaas waxaana sidoo kale laga cabsi qabaa inay ka dhashaan cuduro maadaama adeegyadii caafimaadka guud ahaan ay biyaha qaadeen biyaha.

“Waxaan ka cabsi qabnaa inay ka dhashaan cuduro ka dib markii dhammaan adeegyadii caafimaadka ay biyaha qaadeen waana dhibaayin nagu soo foodleh hase ahaatee waxaana u baahnahay in nagala soo gaaro ayuu yiri nabadoon Ibraahim Kuuloow.

Inta badan xaafadaha ay ka koobantahay Degmada Afgooye ayaa laga barakacay kaddib markii ay saameeyeen fatahaadaha wabiga shabeellle waxaana socda gurmad ay sameeynayaan dowlad goboleedka Koofur galbeed ,maamulka Gobolka iyo kan degmada oo wada qeylo dhaan iyo gurmad si wax looga qabto xaalada cakin ee ka taagan gobolka Shabeellha Hoose.

Dowladda Soomaaliyeed ayaa iyane dhankeeda ku biirtay gurmadka dadka ka barakacay Afgoyee iyadoo lacag dhan 500,000 ama nus milyan ugu deeqday dadkaasi u baahanyahay gurmadka deg deg ah.

Xaruntaan oo burburka weyn ka muuqda waxa la dhisay 2007 waxa loogu talagalay in lagu xanaaneeyo waxna lagu baro caruurta agoonta ah waxa ay ku taalaa duleedka Magaalada xuddur waa dhismo balaaran oo ka kooban qololka jiifka, qeybaha waxbarashada, Cuntada, Musqulo, Masaajid iyo meel banaan oo loogu talagalay in caruurta ay ku ciyaaraan, waana xaruunta keliya ee agoon lagu xanaaneyn jirey degmada xuddur ee Gobolka Bakool iyadoo dhismeed 2007 ilaa 2011.

Iyadoo meelkale looga soo duulin ayaa la bililiqeystay waxa laga qaatay Albaabadii, Dariishadihii jiingadihii iyo Alwaaxadii ku daboolnaa xitaa masaajidkii ayaa waxba loo reeban waxaana ka muuqda bur bur baahsan sidoo kale ma ahan oo keliya xarumaha dhaca iyo boobka loo geystay kuleejyada ee dhammaan xarumaha danta guud ayaa la boobay taasoo ugu wacnayd dhaxalkii qarankii dumay, sidoo kale waxa ay qeyb ka tahay nidaan la’aanta dalka soomartay.

Xaruntaan ayaa waxa markale dib loo dayactirey 2017 xiligaas oo deegaanka ka dilaacay cudurka shuban biyoodka waxana lagu karan tiilay bukaanadii uu soo ritay shuban biyoodka, hase ahaatee mar labaad ayaa dib loo burburiyey oo dhagxaantii xitaa laga qaatay dhul ahaan cid qabsatay malahan waxa ay ubaahan tahay in dib u dhis lagu sameeyo loogana faa’ideeyo caruurta agoonta ah oo aan haatan heysan daryeelka iyo xaqa ay ku lahaayeen dalkooda.

Dhallinyarada ku nool degmada Xudur ayaa haatan wada sidii loo bedeli lahaa fikirkaan saameynta ku yeeshay Agoontada waxaana socda da daalo ku aadan in markale dadka wax galka ah lagu baraarujiyo in dib loo dhiso xaruntaan xanaanada iyo hoyga u ah Agoonta deegaanka ee garabka u baahan.

Wasaaradda Caafimaadka dowlad Goboleedka Puntland ayaa shaacisay dad cusub oo laga helay Cudurka halista ah ee Coronavirus, iyada oo cudurka u muuqdo mid kasii yaraanaya deegaanada maamulkaas.
Qoraal ay soo saartay wasaaradda caafimaadka Puntland ayaa waxaa lagu sheegay in 24-saac ee lasoo dhaafay cudurka laga baaray 24 qof, isla markaana laga helay 7 kamid ah dadkaas, kadib markii baaritaano kala duwan lagu sameeyay.
Dadka Cusub ee laga helay Cudurka ayaa waxa ay ku sugan yihiin magaalada Garoowe ee caasimadda maamulka Puntland, waxaana da’dooda ay u dhaxaysaa 13 sano jir ilaa 43 sano, iyadoona Cudurka uu ka bogsaday 1 qof.

Madaxweyneyaasha maamul Goboleedyada Jubbaland, Puntland iyo Hirshabeelle ayaa Magacaabay xubnaha ku metelaya Guddiga farsamada ee dhawaan madaxda Dowlada dhexe iyo Maamul Goboleedyada ay ku heshiiyeen inay ka soo shaqeeyaan hannaanka Doorashada la filayo inay ka dhacda dalka 2020/2021.

Xubnaha Puntland ku metelaya ayaa waxaa ay kala yihiin, Maxamed Cabdiraxmaan Dhabancad, Wasiirka Wasaaradda arrimaha gudaha, Federaalka iyo Dimuqraadiyadda iyo Cabdiweli Cali Cabdulle, Agaasime ku-xigeenka guud ee Madaxtooyada Puntland.

Jubbaland ayaa Magacaawday , Xirsi Jaamac Gaanni , Wasiiru-Dowlaha Madaxtooyada iyo Xamze Cabdi Barre oo ah Gudoomiyaha guddiga Madaxa banaan ee Xuduudaha iyo Doorashooyinka Jubbaland, halka Madaxweyne Maxamed Cabdi Waare uu isagana Magacaabay laba xubnood oo kala ah Wasiirka arrimaha gudaha iyo Dowladaha hoose, Maxamed Cali Caadle iyo Madaxa Xafiiska Amniga Dowlad Goboleed Hirshabelle, Cabdi Maxamed Faarax Makaraan.

Xildhibaannada Golaha Shacabka ee Baarlamaanka Federaalka Soomaaliya ayaa Maanta oo Taariikhdu ku beegan tahay 25/7/2020 waxaa ay kulankoodii caadiga ah ku yeelanayaan Xarunta KMG Golaha Shacabka ee Magaalada Muqdisho.

Agendaha kulanka ayaa ah,  ka doodista doorashooyinka lagu wado in ay dalka ka dhacaan dabayaaqada sannadkan iyo billawga 2021-ka.

Xildhibaanannada Golaha Shacabka ayaa xalay lagu wargeliyay in Maanta oo Sabti ah uu jiro kulanka Baarlamaanka,isla markaana ay soo xaadiraan.