Wasiirka Maaliyadda Xukuumadda Federaalka Soomaaliya,Mudane Biixi Iimaan Cige oo ay weheliyaan Agaasimaha Guud ee Dakhliga, Maamulaha Dekedda Muqdisho iyo Agaasimaha furdooyinka, ayaa maanta xarunta dekedda ku soo dhaweeyay Safiirka Dowladda UK ee Soomaaliya, Mr. Charles King, iyo koox ka socotay Xafiiska horumarinta dowladda UK.

Kormeerka Safiirka UK ee Soomaaliya ayaa salka ku haya u kuurgelidda hannaanka casriyeynta dakhliga gudaha, iyadoo Dowladda UK ay gacan ka geysatay dhisidda habka wada-shaqeynta Dowladda iyo Cashuur-bixiyaha ee loo yaqaan SOMCAS (Sistamka Casriga ah ee furdooyinka). Waa hannaan online ah oo ay si wadajir ah uga shaqeeyaan Maamulka qeybta Maaliyadda ee Dekedda iyo Ganacsatada Soomaaliyeed.

Safiir Charles King ayaa kormeerka kadib sheegay in Dowladda UK ay sii wadi doonto wada-shaqeynta ay la leedahay Dowladda Soomaaliya, iyo ka qayb qaadashada qorsheyaasha horumarineed ee la xiriira sare u qaadista dakhliga gudaha.

Wasiirka Maaliyadda XFS Mudane Biixi Imaan Cige, ayaa uga mahadceliyay Dowladda UK taageeradeeda joogta ah ee ay siiso Dowladda Soomaaliya, waxaa uu intaa ku daray hannaanka casriyaynta ilaha dakhliga in uu mudnaan gaar ah u lee yahay Wasaaradda Maaliyadda, si sare loogu qaado dakhli uruurinta dalka.

Guddoomiyaha Gobolka Banaadir ahna Duqa Magaalada Muqdisho, Dr. Xasan Maxamed Xuseen (Muungaab), ayaa daahfuray mashruuca ololaha nadaafadda caasimadda ee dib-u-soo-celinta bilicda magaalada, kaas oo laga bilaabay waddada dheer ee Wadnaha, gaar ahaan qeybta u dhaxeysa degmooyinka Shibis iyo Yaaqshiid.

Ololahaan waxaa ka qeybgalay wasiiro ka tirsan Xukuumadda Federaalka, xildhibaanno ka tirsan Baarlamaanka, madaxda maamulka gobolka iyo shaqaalaha dowladda hoose ee Xamar.

Guddoomiye Muungaab ayaa sheegay in ay ka go’an tahay in Muqdisho la gaarsiiyo heerka caasimadaha horumaray, isagoo xusay in waaxda nadaafadda laga dhigi doono mid si joogto ah u shaqeysa, laguna xoojin doono tiro iyo tayo ahaanba.

Wuxuu sidoo kale ballan qaaday isla xisaabtan dhab ah oo lala yeelanayo shirkadaha bah-wadaagta la ah maamulka ee ka shaqeeya nadaafadda, isagoo xusay in saddex boqol oo aqoonyahan ah loo wareejiyay waaxda nadaafadda si ay ololaha u fuliyaan.

Ugu dambeyn, Guddoomiyaha ayaa sheegay in maamulka uu dhowaan la imaan doono qalab casri ah oo lagu shaqeeyo, isla markaana la hirgelin doono sharciga nadaafadda, isagoo bulshada ku dhiirrigeliyay inay ka qeybqaataan sugidda amniga iyo bilicda caasimadda.

Agaasimaha Waaxda Horumarinta Dhaqaalaha ee Wasaaradda Qorsheynta, Maalgashiga iyo Horumarinta Dhaqaalaha, Mudane Cabdinaasir Cumar Kaatib, ayaa ka qeybgalay kulanka Guddiga Hagidda Urur-Goboleedka Bulshada Bariga Afrika (EAC), oo lagu qabtay magaalada Caruusha ee dalka Tansaaniya intii u dhexeysay 4–6 Agoosto 2025.

Kulanka ayaa diiradda lagu saaray ansixinta Qabyo-Qoraalka Istiraatiijiyadda 7aad ee Horumarinta EAC (2026/2027–2030/2031), taasi oo hagaysa jihada horumarka dhaqaale, ganacsi iyo wada-shaqeynta waddamada xubnaha ka ah ururka sanadaha soo socda. Soomaaliya ayaa si firfircoon uga qaybqaadaneysa qorshayaasha horumarineed ee gobolka tan iyo markii ay si rasmi ah ugu biirtay EAC.

Maxkamadda Ciidamada Qalabka sida ayaa saakay ku fulisay dil toogasho ah saddex dhagarqabe oo ka tirsanaa Khawaarijta Al-Shabaab, kuwaas oo horey dilal uga geystay magaalada Muqdisho iyo gobolka Shabeelaha Hoose.

Qudaama Xamsa Yuusuf Maxamed (Yaxye), Cabdi Xassan Rooble (Afeey), iyo Ibraahim Cumar Shamcuun (Hubka) ayaa ahaa eedeysanayaal horey ay maxkamaddu ugu xukuntay dil toogasho ah, kaddib markii lagu helay dambiyo culus oo ay ka mid yihiin dilal qorsheysan iyo falal amni-darro ah.

Fulinta xukunka ayaa waxaa goobjoog ka ahaayeen saraakiil Ciidan iyo xubno ka tirsan hay’adaha garsoorka.

Dr. Ali Haji Adam, Wasiirka Wasaaradda Caafimaadka iyo Daryeelka Bulshada ee Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya ayaa magacaabay xubnaha Golaha Anshaxa Cilmi-baarista Qaranka Soomaaliyeed (SNREB). Tallaabadan waxay muujinaysaa dadaalka dowladda ee ku wajahan dhisidda nidaam cilmi-baaris oo daahfuran, ku saleysan anshax, kuna dhisan mas’uuliyad iyo nidaam sharci, lana jaanqaadoona qorshaha isbadalka qaran (National Transformation plan).

Golaha SNREB oo ayaa u xil-saaranaan doona dib-u-eegista, qorshaynta, isku xerka iyo kormeerka dhamaan cilmi baarista caafimaadka ee dalka, mas’uuliyadaha golahan waxa ay sidoo kale daboolayaan baahiyaha ku gadaaman cilmi-baarista la xiriirta Caafimaadka, nafaqada, WASH (biyaha, nadaafadda, iyo fayadhowrka), deegaanka, iyo hab-dhaqanka aadanaha.

Ujeeddadu Golahan ayaa ah in dhammaan cilmi-baarisyada noocan oo kale ah lagu hago xeerarka anshaxa cilmi-baarista ee heer qaran iyo Go`aanka Golaha Wasiirrada ee Summadiisu tahay SHGW.00.84.10.19 ee 10/10/2019 kuna saabsan ansixinta Xeer-nidaamiyaha Machadka Caafimaadka ee Soomaaliya, dhanka kale Machadka Qaranka ee Caafimaadka (NIH) oo ah udub dhexaadka isku xerka dhamaan howlaha la xariira cilmi baarista caafimaadka dalka.

Wasiirka Wasaaradda Caafimaadka, Dr. Cali Xaaji Aadam, ayaa ku tilmaamay dhismaha golahan inuu yahay tallaabo istiraatiiji ah oo muhiim u ah dhisidda dowladnimada casriga ah iyo dhiirrigelinta cilmi-baarista masuulka ah, sidookalena in Golaha SNREB uu noqdo garab muhiim ah oo suga anshaxa cilmi-baarista caafimaadka dalka, ilaalinta xuquuqda bini’aadantinimo iyo dhiirrigelinta cilmi-baaris la isku halleyn karo.

Xubnaha la magacaabay ayaa ka kooban khubaro sare oo leh aqoon iyo waayo-aragnimo dhanka caafimaadka, anshaxa bio-etikada, cilmi-baarista, sharciga iyo siyaasadda guud ee caafimaad Dalka, waxay hirgelidoonan howlaha horyaala si waafaqsan habraacyada anshaxa ee lagu oggolyahay gudaha iyo dibadda.

Wasaaradda Caafimaadka waxay ku amreesaa dhammaan hay’adaha, caalamiga ah iyo kuma maxaliga ah, jaamacadaha, xarumaha caafimaad iyo la-hawlgalayaasha caalamiga ah ee cilmi-baarista ku lugta leh inay la shaqeeyaan golahan, una hogaansamaan nidaamka iyo xeerarka (SNREB)si loo horumariyo cilmi-baaris caafimaad oo ku dhisan hufnaan, anshax, isla xisaabtan iyo nidaam cadaalad ah oo buddhig u ah dastuurka iyo sharuucda kale ee dalka udagsan.

Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya Mudane Xasan Sheekh Maxamuud ayaa u magacaabay Danjire Aweys Xaaji Yuusuf in uu noqdo Lataliyaha Amniga Qaranka ee Madaxweynaha.

Danjire Aweys waxa uu leeyahay khibrad qoto dheer oo ku saabsan maamulka iyo amniga qaranka, isagoo hore u soo qabtay xilal muhiim ah oo ay ka mid yihiin:

• Hogaaminta Xafiiska Qorshaynta Siyaasadda ee Madaxtooyada Qaranka (2012–2016), halkaas oo uu hormuud ka ahaa dejinta siyaasadaha guud ee amniga, dhaqaalaha iyo dib-u-habaynta dowladda.

•Hoggaaminta wadahadallada heer-sare ee amniga iyo iskaashiga dhaqaale ee u dhexeeya Dowladda Federaalka Soomaaliya iyo saaxiibbadeeda caalamiga ah.

•Safiirka Soomaaliya ee Boqortooyada Sucuudiga (2023–2025), isagoo door weyn ka qaatay xoojinta xiriirka amni iyo istaraatiijiyadeed ee labada dal.

Madaxweynaha oo ku tixgeliyey Lataliye Aweys waayo-aragnimadiisa amni iyo hoggaamineed, ayaa ka rajeeyey in uu doorkiisa ka qaato xoojinta amniga qaranka iyo istiraatiijiyadda dowladda ee dagaalka ka dhanka ah argagixisada.

Madaxwaynaha Jamhuuriyadda ayaa sidoo kale uga mahad celiyay Lataliyihii hore ee Amniga Qaranka Mudane Xuseen Macalin Maxamuud hawlihii uu ka qabtay horumarinta arrimaha amniga qaranka muddadii uu xilka hayay.

Wasiirka Amniga Gudaha, Jeneraal Cabdullaahi Sheekh Ismaaciil (Fartaag), ayaa guddoomiyey kulan looga hadlayey wada shaqeynta iyo sare u qaadista sumcadda Baasaboorka Soomaaliyeed.

Ujeedooyinka ugu waaweyn ee kulanka waxa ka mid ahaa:

• Hirgelinta isticmaalka Kaarka Aqoonsiga Qaranka ee qaadashada baasaboorka.

• Dardargelinta aqoonsiga caalamiga ah ee Baasaboorka Soomaaliga.

• Sugidda iyo tayeynta xogta muwaadiniinta Soomaaliyeed.

• Xoojinta is-dhexgalka nidaamyada xog-wadaagga HSJ iyo NIRA .

• Dhisidda hannaan joogto ah oo labada hay’adood ay si wadajir ah u fuliyaan.

Wasiirka ayaa sheegay in la qaadayo tallaabooyin muhiim ah oo lagu xoojinayo maamulka socdaalka iyo aqoonsiga muwaadiniinta, iyadoo lagu saleynayo istiraatiijiyadda Dowladda Federaalka Soomaaliya ee ku aaddan hay’ad casri ah iyo adeegyo la jaanqaadaya baahida shacabka.

𝐆𝐨’𝐚𝐚𝐦𝐨 𝐌𝐮𝐡𝐢𝐦 𝐚𝐡 𝐨𝐨 𝐥𝐚 𝐆𝐚𝐚𝐫𝐚𝐲:

• Laga bilaabo 1-da September 2025, Baasaboorka Soomaaliyeed waxaa lagu codsan doonaa Kaarka Aqoonsiga Qaranka, si loo xaqiijiyo sugnaanta iyo kalsoonida xogta muwaadinka.

Laga bilaabo 1-da January 2026, dhammaan dadka ku safaraya dalka gudihiisa waxaa looga baahanyahay inay haystaan Kaarka Aqoonsiga Qaranka, si loo hubiyo xogtooda shaqsiga ah.

• Muddada ka horeysa taariikhdaas, labada hay’adood waxay si buuxda uga wada shaqeyn doonaan isku dubaridka nidaamyada, tababarka saraakiisha, iyo wacyigelinta bulshada.

Kulanka waxaa qeyb ka ahaa Wasiir Dowlaha Arrimaha Dibadda Mudane Cali Cumar Balcad, Agaasimaha Guud ee HSJ Mudane Mustafe Sheekh Cali Dhuxulow, Maareeyaha Guud ee NIRA Mudane Cabdiwali Cali Cabdulle Timacadde, lataliyayaal iyo masuuliyiin kale oo ka kala socday labada hay’adood.

Kulanka Wasiirka Amniga oo lagu adkeeyey Isticmaalka Kaarka Aqoonsiga Qaranka.

Maalmihii la soo dhaafay waxay dagaallo adag ka socdeen deegaanno ka tirsan gobolka Shabeelada Hoose, waxayna Ciidanka Xoogga Dalka iyo Ciidamada Difaaca Uganda ee qeybta ka ah howlgalka AUSSOM, oo garab ka helaayo saaxiibada caalamka ayaa jab culus ku gaarsiiyay kooxda Khawaarijta Al-Shabaab magaalada istiraatiijiga ah ee Bariire ee gobolka Shabeellaha hoose, kadib howlgal qorsheysan oo guul leh oo halkaasi ka dhacay.

Sida wararku sheegayaan Khawaarijta ayaa markaasi isku dayday in ay laba gaari oo Miineysan ku soo weeraraan Ciidamada, si ay u fuliyaan weerar naf-halignimo ah. Balse Ciidanka ayaa si feejigan iyo geesinimo leh uga hortagay weerarkaasi, waxaana ayna ku guuleysteen in ay si taxadar leh u burburiyaan labadaasi gaari ka hor intaysan waxyeello geysan.

Howlgalkan oo qeyb ka ah ololaha loogu magic daray “Duufaanta Aamusan”, ayaa si toos ah loogu beegsaday saldhigyo istiraatiiji ah oo ay kooxda Khawaarijta ku lahaayeen gudaha magaalada, waxaana lagu jebiyay difaacooda, intii uu socday howlgalka, in ka badan 70 xubnood oo ka tirsan Al-Shabaab ayaa halkaasi lagu dilay, wuxuuna howlgalkaasi socday muddo Afar maalmood ah, ugu dambeyntiina waxaa laga gaaray guulo muhiim ah, inkastoo ay ku shahiideen 2 Askari oo ka tirsan Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed, halka 12 kalena ay dhaawacyo fudud soo gaareen, kuwaas oo si degdeg ah loogu sameeyay daryeel caafimaad, sida lagu sheegay War-saxaafadeed ay dowladda Soomaaliya soo saartay.

Wasaaradda Gaashaandhigga ee xukuumadda Soomaaliya ayaa waxay si gaar ah u bogaadineysaa geesinimada, feejignaanta, iyo naftu-hurnimada Ciidanka Xoogga Dalka, ciidamada Uganda, iyo taageerada joogtada ah ee saaxiibada caalamka. Wasaaraddu waxay mar kale adkeynaysaa go’aanka cad ee ah in dalka laga ciribtiro Khawaarijta meel kasta oo ay ku dhuumaaleysanayaan.

Hadalka Wasaaradda ayaa yimid maalmo kadib markii AUSSOM ay sheegtay in in ka badan 50 ka tirsan Argagixisada Al-Shabaab lagu dilay howlgal ay si wadajir ah u fuliyeen ciidamada xoogga dalka Soomaaliya oo ka dhacay isla deegaanka.

Bariire waa magaalo-beereed istiraatiiji ah oo 73 kiiloomitir (45 mayl) koonfur-galbeed kaga beegan caasimadda Muqdisho, waxay kaloo ku fiican tahay dhaqashada Xoolaha, gaar ahaan Lo’da.

Dhinaca kale war ay soo saartay Hey’adda Nabadsugidda iyo Sirdoonka Qaranka Soomaaliyeed ayay ku sheegtay in Ciidanka gaarka ah ee Gaashaan ee hay’adda Sirdoonka iyo Nabad Sugidda ee NISA ayaa howlgal qorsheysan ka fuliyey deegaanka Cumar-Beere ee gobolka Shabeellaha Hoose, waxaana howlgalka lagu dilay Shan xubnood oo ka tirsan Khawaarijta, iyadoo la burburiyay fariisimo ay kooxdu halkaasi ka sameysatay, waxaana jirta in Ciidanka Nabadsugidda iyo Sirdoonka Qaranka ee NISA ay kor u qaaday howlgallada lagu ciribtirayo Khawaarijta, isla markaana looga hortagayo dhagarta ay u maleegayaan shacabka Soomaaliyeed.

Kooxda Khawaarijta ah ee Al-Shabaab oo in ka badan 16 sano soo waday dagaallo ka dhan ah dowladda Soomaaliya ayaa si joogto ah u beegsada ciidamada ammaanka, Saraakiisha dowladda iyo dadka rayidka ah.

Dhawaan ayay aheyd markii Ciidanka Xoogga Dalka uu ka fuliyay howlgal qorsheysan oo amni xaqiijin ah deegaannada Deegaanleey, Muryaale iyo Ceelka Waranle ee ku teedsan Webiga Shabeelle ee gobolka Shabeellaha Dhexe, kaasi ayaa lagu beegsaday xubno ka tirsan Maleeshiyaadka Khawaarijta Al-Shabaab oo si dhuumaaleysi ah ku soo galay deegaannadaasi, kuwaas oo ka dambeeyay falal isugu jira dhac, baad iyo cabsi gelin joogto ah oo lagu dhibaateynayay bulshada Rayidka ah.

Ciidanka ayaa ku guuleystay inay deegaannadaas ka sifeeyaan Maleeshiyaadka Khawaarijta ah ee isku dayay inay ku dhuumaaleystaan qeybo ka mid ah gobolka, waxaana sidoo kale gacanta lagu soo dhigay shaqsiyaad lagu tuhunsan yahay in ay xiriir la lahaayeen kooxda, kuwaas oo hadda lagu hayo baaritaanno ku saabsan kaalintooda ku aaddan taageerada Khawaarijta.

Shirka Madasha Arrimaha Bani’aadannimada Soomaaliya (CHF 2025), oo ay soo qaban-qaabisay Hay’adda Maareynta Musiibooyinka (SoDMA), ayaa ka furmay magaalada Baydhabo.

Shirka waxaa si rasmi ah u daah-furay Guddoomiyaha Baarlamaanka Koonfur Galbeed, waxaana ka qeybgalaya Guddoomiyaha SoDMA, Wasiirrada Gargaarka ee dowlad goboleedyada, maamulka Gobolka Banaadir, hay’adaha deeq-bixiyeyaasha, ururrada bulshada rayidka ah, ganacsatada, iyo marti sharaf kale duwan.

Shirka ayaa diiradda saaraya wax ka qabashada xaaladaha bani’aadannimo ee dalka, iyadoo la adeegsanayo hannaanka wada-jirka ah, xoojinta howlaha gargaarka, wax-ka-qabashada caqabadaha dhaqaale, isu-duwidda dadaallada, iyo kor u qaadidda iskaashiga dhexmara dhammaan daneeyeyaasha la xiriira bani’aadannimada.

Garaad Jaamac Garaad Ismaaciil ayaa sheegay in halgankii ay dadka deegaanku galeen ay haweenku ka qaateen door muuqda oo muhiim ah. Wuxuu xusay in dadaalkii iyo ka qayb-qaadashadii haweenka aysan aheyn mid la hilmaami karo, maadaama ay si buuxda uga qayb qaateen dhammaan marxaladihii halganka.

“Maanta, dowladda dhexe waxay xaqiijisay qoondada haweenka ee maamulka Waqooyi Bari, taas oo ka tarjumeysa kaalintii ay ka qaateen halganka,” ayuu yiri Garaad Jaamac

Waxaa xusid mudan in qoondadan la xaqiijiyey ay haweenka u suurtagelin doonto inay si rasmi ah uga qayb qaataan go’aanada maamulka, horumarka bulshada, iyo kobcinta dhaqaalaha gobolka.

Masuuliyiinta maamulka Waqooyi Bari ayaa sidoo kale sheegay in ay sii xoojin doonaan taageerada ay siiyaan haweenka, si ay door muuqda ugu yeeshaan dhismaha bulshada iyo hogaanka deegaanka.