Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya waxay soo dhaweyneysaa saxiixa heshiiska Doha Peace Framework ee u dhexeeya Dowladda Jamhuuriyadda Dimuqraadiga Kongo iyo Isbahaysiga Webiga Kongo “23 Maarso Movement”, iyadoo tallaabadan u tixgelineysa horumar dhisme iyo hiigsi leh dadaallada ballaaran ee lagu gaarayo xasillooni waarta.

Soomaaliya waxay bogaadisay dadaalka hagar la’aanta ah ee Dowladda Qatar ee fududeynta jidkan, maadaama diblomaasiyadeed ee joogtada ah ay ka qayb qaadanayso samaynta cimilo wax-qabad leh oo wax-dhis ah, bixinta baaxadda leh ee mabaadi’da ay dejisay Baaqa Doha.

Waxay sidoo kale ku amaanan tahay kaalintii qiimaha iyo hagar la’aanta ahayd ee ay ka ciyaareen Maraykanka, Jamhuuriyadda Togo iyo Guddiga Midowga Afrika, taageeradooda iyo wada shaqayntoodu waxay dib u soo celiyeen waqtigii loo baahnaa in la isugu keeno aragtida dhinacyada.

Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya waxay sidoo kale muujinaysaa mahadnaq mas’uuliyadda leh iyo aragtida mustaqbalka ee labada dhinac ay bixiyeen guud ahaan geedi socodka, iyadoo ku adkaynaysa sida ay uga go’an tahay wax ka qabashada khilaafka iyada oo loo marayo wadahadal abaabulan, tallaabooyin kalsooni dhis ah iyo dariiq wajahsan oo mudnaan siinaya dhimista badbaadinta, ilaalinta shacabka, Fududeynta helitaanka gargaarka bani’aadamnimo iyo diyaarinta xaaladaha nabadgalyada iyo soo noqoshada barakacayaasha.

Soomaaliya waxay rajaynaysaa in hab-maamuusyada farsamada iyo farsamaqda mustaqbalka ay ku lug yeeshaan isku tashi horumarkan iyo dhigista waddo joogteyn ah la gaari karo oo loo jihaysto nabad waarta.

Dowladda Federaalka Soomaaliya, iyadoo u maraysa Hay’adda Maareynta Masiibooyinka Soomaaliya (SoDMA), ayaa si rasmi ah u daahfurtay Geedi-socodka habka kasii ka feejignaanta musiibooyinka (Anticipatory Action Roadmap), kaddib kulan saddex maalmood socday oo lagu ansixinayey geedi-socodkan, kaasoo ka dhacay Hotel Peace ee magaalada Muqdisho.

Daahfurkani wuxuu calaamad u yahay tallaabo ballaaran oo lagu xoojinayo awoodda Soomaaliya ee saadaalinta iyo ka-hortagga dhibaatooyinka la xiriira isbeddelka cimilada.

Labadii maalmood ee hore ee kulanka, ka-qaybgalayaashu waxay si wadajir ah uga shaqeeyeen hagaajinta, dhammaystirka, iyo ansixinta lixda tiir ee saldhigga u ah geedi-socodka ka-hortagga. Si loo hubiyo xaaladda khatarta ee Soomaaliya, nidaamyada qaranka, iyo dadaalladii hore ee ficilka ka-hortagga, waxaa kulanka ka qayb qaatay wakiillo ka socday dowladda, hay’adaha Qaramada Midoobay, ururrada aan dowliga ahayn (NGOs), iyo bah-wadaagta farsamada.

Maalinta ugu dambeysa ee kulanka ayaa ahayd munaasabadda daahfurka rasmiga ah ee Geedi-socodka loo marayo ka-hortagga masiibooyinka dalka.

Agaasimaha Guud ee SoDMA, Khadar, ayaa muujiyey mahadnaq ballaaran oo ku aaddan ka-qaybgalka baaxadda leh iyo tayada wax-ku-oolka ah ee farsamada lagu bixiyey intii uu socday kulanka, isaga oo xusay in geedi-socodkan uu yahay natiijada wadatashi ballaaran iyo ansixin wadajir ah.

“Maanta waa maalin aan muddo sugaynay. Geedi-socodkaan wuxuu ka tarjumayaa sannado shaqo adag, wadatashi ballaaran, iyo dib-u-eegis farsamo oo qoto dheer. Dowladda waxay si dhow ula socotay geeddi-socodka, balse waa idinka bah-wadaagta guushan ay idinka timid,” ayuu yiri.

Wakiillo ka socday DRC, FAO, WFP, iyo IGAD ayaa jeediyey hadallo hambalyo ah, iyagoo muujiyey ruuxa iskaashi iyo ballanqaadkooda sii socda ee ku aaddan xoojinta ficilka ka-hortagga masiibooyinka ee Soomaaliya.

Guddoomiyaha SoDMA, Mudane Mahamud Moallim Abdule, ayaa si rasmi ah u soo xiray kulanka, isagoo u mahadceliyey dhammaan bah-wadaagta, khibradooda, iyo hoggaamintooda. Wuxuu sidoo kale u mahadceliyey shirkadda Galayr Consultancy taageeradooda farsamo ee diyaarinta khariidadda.

Daahfurkan ayaa Soomaaliya u horseedaya tallaabo muhiim ah oo lagu dhisayo nidaam rasmi ah oo ficil hore ah, loogana shaqeynayo mustaqbal adkaysi leh oo ay bulshooyinka Soomaaliyeed si wanaagsan uga badbaadaan masiibooyinka.

Ciidamada Macaawisleyda ee ka howlgala degmada Xarardheere ayaa xalay fuliyay howlgal si gaar ah loo qorsheeyay, kaasi oo si toos ah loogu beegsaday malleeshiyaad Khawaarijta ka tirsan oo ku dhuumaaleysanayay tuulada Dumaaye ee gobolka Mudug.

Howlgalka ayaa lagu dilay 6 malleeshiyaad ah, waxaana gacanta lagu soo dhigay hub iyo saanad ay argagixisadu ku dhibaateyn jireen dadka shacabka ah. Hubka laga soo furtay cadawga, waxaa ka mid ahaa afar qori oo nooca AK-47 ah iyo agab ciidan oo kale, sida lagu sheegay war saxaafadeed kasoo baxay Wasaaradda Difaaca ee Soomaaliya.

Dhanka kale, Ciidanka Xoogga Dalka ayaa fashiliyey weerar naf-la-caari ah oo ay maleeshiyaadka Khawaarijta kusoo qaadeen deegaanka Dabagalo, oo qiyaastii 35 KM dhanka Waqooyi-Galbeed ka xiga Xarardheere. Ciidanku waxay ka hortageen qorshaha cadowgu soo maleegay ee lagu doonayay in lagu carqaladeeyo nabadgelyada deegaanka.

Dhanka kale, howlgal kale oo ka dhacay wadad isku xirta Garasweyne iyo Moragabey oo 37 km dhanka galbeed uga beegan degmada Xudur ee gobolka Bakool ayaa lagu beegsaday koox kale oo Khawaarij ah.

Howlgalkaas waxaa lagu dilay 5 dhagar-qabe oo tirsanaa malleeshiyaadka Khawaarijta, kuwaas oo ay ku jireen horjoogayaal muhiim ah, waxayna ciidamada ay gacanta ku dhigeen 2 qori AK-47 ah iyo saanad ciidan oo kale.

Magacyada horjoogayaasha la dilay waxaa ka mid ah:

Ibraahim Caliyow Maxamed Macalin

Aadan Maxamed Same

Cabdullaahi Aadan Dheere

Wasaaradda Gaashaandhigga iyo Taliska Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed waxay bogaadinayaan dadaallada joogtada ah ee CXD iyo ciidamada Macaawisleyda ee lagu ciribtirayo haraadiga kooxaha argagixisada, waxayna mar kale caddeynayaan inay sii socon doonaan howlgallada lagula dagaallamayo Khawaarijta illaa CXD ay xaqiijiyaan in shacabka Soomaaliyeed ay ku noolaadaan ammaan buuxa iyo xasillooni waarta.

Waxaa maanta si rasmi ah uga furmay magaalada Muqdisho Shirweynaha 2-aad ee Kormeerka iyo Qiimeynta Qaranka, oo ay soo qabanqaabisay Wasaaradda Qorsheynta, Maalgashiga iyo Horumarinta Dhaqaalaha.

Shirkan oo ay ka qaybgaleen mas’uuliyiinta dowladda, khubaro caalami ah iyo la-taliyeyaal ku takhasusay kormeerka iyo qiimeynta ayaa waxa uu sanadkan halkudhiggiisu yahay “Xoojinta Nidaamka Qiimeynta Qaranka si loo dardargeliyo Qorshaha Isbeddelka Qaranka 2025–2029.”

Kulanka ayaa diiradda lagu saarayaa horumarinta nidaamyada kormeerka iyo qiimeynta Qaranka iyo sidii xogta iyo natiijooyinka la isku halayn karo loogu beddeli lahaa go’aanada iyo siyaasadaha taageera hirgelinta Qorshaha Isbeddelka Qaranka (NTP 2025–2029).

Agaasimaha Guud ee Wasaaradda Qorsheynta, Mudane Maxamed Shire, ayaa sheegay in shirka looga hadli doono xoojinta iskuxirka xogta kormeerka iyo go’aan qaadashada si loo horumariyo waxqabadka hay’adaha.

Shirweynaha ayaa sidoo kale looga hadlay horumarinta nidaamka qiimeynta Qaranka, hagaajinta la socodka barnaamijyada dowladda iyo soo saarista talooyin wax ku ool ah oo dardargelinaya hirgelinta qorshaha isbeddelka Qaranka sannadaha soo socda.

Danjiraha Soomaaliya ee Qaramada Midoobay, Mudane, Abuukar Daahir Cismaan (Abuukar Baalle) ayaa ka hadlay muhiimadda ay leedahay xiriirka ka dhexeeya dagaalka iyo gaajada.

Danjire, Abuukar Baalle oo ka hadlayay shalay 17-kii November shir furan oo Golaha Ammaanka uu ka yeeshay cunno-yarida la xiriirta colaadaha ayaa intaa ku daray in colaaduhu ay gaajo ka dhaliyaan dalal badan, halka gaajaduna ay sidoo kale dalalka ka dhigto kuwo jilicsan oo u nugul fowdada.

Mudane, Abuukar Baalle ayaa xusay Qaraarka 2417 ee QM uu ka digayo in gaajada loo adeegsado hub ahaan, taas oo khatar ku ah nabadda.

Wuxuu tilmaamay in warbixinta caalamiga ah ee 2025 oo ku saabsan dhibaatooyinka cunnada ay muujisay in dadka la ildaran gaajada ba’an ay sii kordhayaan, arrintaasina ay u baahan tahay iskaashi caalami ah oo ballaaran.

Wuxuu iftiimiyay dadaallada iyo horumarka ka socda Afrika, wuxuuna tusaale u soo qaatay Bayaankii Kampala ee Midowga Afrika, kaas oo diiradda saarayay dhisidda nidaamka beeraha iyo xasillooni dhaqaale.

Danjiraha Soomaaliya ee Qaramada Midoobay, Mudane, Abuukar Daahir ayaa sheegay in dadaalladan ay ku saleysan yihiin mudnaanta Afrika, taas oo ay ujeeddadoodu tahay in bulshada la taageero, dhaqaalaha maxalliga ah la xoojiyo, lana hubiyo in dalalka ay awood ugu yeeshaan in ay ka hortagaan musiibooyinka mustaqbalka.

Wuxuu sheegay in bulshooyinka ay horumar sameeyaan marka ay awood u yeeshaan in ay maamulaan khayraadkooda, wuxuuna intaas ku daray in haweenku door dhexe ku leeyihiin wax soo-saarka cuntada iyo daryeelka qoyska, ayna tahay in codkooda lagu hago siyaasadaha.

Danjire Baalle ayaa yiri ,”Waa in Golaha Ammaanku xoojiyo nidaamyada digniinta hore ee Qaraarka 2417, lana xisaabtamo kuwa gaajada u adeegsada hub ahaan”.

Mudane Abuukar Baalle ayaa ku baaqay iskaashi adag oo isku daraya gargaarka bani’aadannimo, horumarinta iyo dhisidda nabadda.

Wuxuu dalalka caalamka ku boorriyay in ay bixiyaan maalgelin joogto ah oo wax-ku-ool ah, si loo fuliyo qorshayaasha qaran ee sugnaanta cuntada, isagoo sheegay in maalgelinta wax-soosaarka maxalliga ah, suuqyada cadaaladda ku dhisan iyo kaabayaasha miyiga ay keeni doonaan faa’iido waarta.

Danjiruhu wuxuu sheegay in aan waligood cuntada loo adeegsan karin sidii dhaawac loogu geysan lahaa dadka ama loogu kala fogeyn lahaa bulshooyinka, wuxuuna xusay in la dagaallanka gaajada ay tahay furaha nabadda iyo xasilloonida.

Ugu dambayn, wuxuu sheegay in Soomaaliya ay sii wadi doonto in ay la shaqeyso saaxiibbadeeda caalamka si loo dhiso nidaamyo siiya dadka cunto, fursad iyo rajo.

Guddoomiyaha Hay’adda Maareynta Masiibooyinka Qaranka Soomaaliyeed (SoDMA), Mudane Maxamuud Macalin Cabdulle, ayaa magaalada Muqdisho kusoo xiray shir heer Qaran ah oo looga tashanayay dhismaha Istaraatijiyadda Qaranka ee Anticipatory Action, taas oo hagaysa diyaar-garowga iyo jawaab celinta masiibooyinka dalka.

Shirka oo socday muddo saddex maalin ah ayaa laga soo saaray qodobo wax-ku-ool ah oo kor u qaadaya awoodda dalka ee maareynta masiibooyinka.

Daahfurka Istaraatijiyaddan Qaranka ayaa loo arkaa tallaabo muhiim ah oo lagu xoojinayo awoodda Soomaaliya ee saadaalinta aafooyinka iyo qaadashada tallaabooyin degdeg ah oo badbaadin kara nolosha iyo hantida bulshada.

Mas’uuliyiin sare oo ka socday DRC, FAO, WFP, iyo IGAD ayaa jeediyay hadallo hambalyo ah, iyagoo bogaadiyay ruuxa iskaashiga ah isla markaana xaqiijiyay taageeradooda sii socota ee lagu xoojinayo hawlgelinta hore ee Soomaaliya.

Ugu dambeyn, Guddoomiyaha SoDMA ayaa si rasmi ah usoo xiray shirka, isaga oo sheegay in khariiddadan ay tahay natiijada shaqo farsamo oo qoto dheer, wadatashi Qaran iyo iskaashi xooggan oo dhexmaray Hay’adaha dowladda, IGAD, iyo bah-wadaagta. Khariiddada waxaa lagu taageeray mashruuca SCALAA oo ay maalgelisay DG ECHO, waxaana fulinaya WFP, FAO, IFRC, DRC iyo ICPAC.

Geeddi-socodkan wuxuu muujinayaa ballanqaadkeena wadajirka ah ee ku aaddan diyaar-garow la saadaalin karo, la isku waafaqsan yahay, kana fog xasaradaha.

Bilihii lasoo dhaafay, waxaa la qabtay wadatashiyo heer Qaran ah, falanqeyn farsamo, iyo kulamo dib-u-eegis ah oo ay ka qayb galeen Hay’adda Maareynta Masiibooyinka Soomaaliya (SoDMA), Wasaaradaha kala duwan ee dowladda iyo khubaro ka kala socday hay’adaha bani’aadamnimo iyo kuwa horumarinta. Kulamadan waxay xaqiijiyeen in khariiddadu ku saleysan tahay caddeyn ay la jaanqaadaysay xaaladda dalka, isla markaana ay si buuxda ugu habboon tahay baahiyaha jira.

Guddoomiyaha Hay’adda Qaxootiga iyo Barakacayaasha Qaranka, Mudane Axmed Xuseen Cilmi, ayaa ka qeybgalay Shirka Sannadlaha ah ee looga hadlayo “Ilaalinta iyo Xalka Waara” ee dadka Barakaca uu saameeyey, kaasi oo ka dhacay magaalada Jabuuti ee dalka Jabuuti.

Shirkan waxaa kasoo qeybgalay wakiillo ka socday dalalka ku mideysan Urur Goboleedka IGAD, hay’ado caalami ah iyo diblomaasiyiin ka socday safaaradaha. Waxaa lagu soo bandhigay warbixinno ka dhashay qiimeyn iyo dabagal muddo bilooyin ah socday, kuwaas oo diiradda lagu saarayey guulaha laga gaaray mashaariicda sannadkan soo dhammaanaya ee “Ilaalinta iyo Xalka Waara”, iyo caqabadaha weli ka jira dalalka IGAD.

Guddoomiye Axmed Xuseen Cilmi ayaa khudbaddiisa ku adkeeyey dadaallada ay Dowladda Federaalka Soomaaliya hormuudka ka tahay, gaar ahaan:

Saameynta ka dhalatay hoos u dhaca kaalmada bini’aadannimo.

Dhibaatada sii kordheysa ee isbeddelka cimilada iyo tirada barakacayaasha oo sii badanaysa.

Horumarka muhiimka ah ee laga gaaray meelmarinta Hindise Sharciyeedka Ilaalinta iyo Taakuleynta Barakacayaasha Gudaha.

Wufuudda ka qeyb gashay shirka ayaa si gaar ah u bogaadiyey tallaabooyinka ay qaaday Dowladda Federaalka Soomaaliya, iyagoo ku amaanay dadaalka joogtada ah ee lagu doonayo in lagu xalliyo caqabadaha haysta barakacayaasha gudaha dalka.

Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed ayaa xalay fuliyay howlgal qorsheysan oo laga sameeyay na-waaxiga deegaanka Moora-Gaabeey, oo 37 KM u jirta degmada Xuddur ee gobolka Bakool.

Howlgalka oo si xeeladeysan loo abaabulay ayaa waxaa lagu dilay in ka badan saddex dhagarqabe, waxaana lagu dhaawacay in ka badan toban xubnood oo ka tirsan maleeshiyaadka Khawaarijta ah.

Ciidanka Xoogga Dalka, gaar ahaan Guutada 9-aad ee Qeybta 60-aad, ayaa sidoo kale ku soo furtay agab ciidan oo ay ku jirtaan hub iyo saanad ay isticmaalayeen kooxaha nabad-diidka ah.

Taliyaha Qeybta 60-aad ee CXDS, Gaashaanle Sare Maxamed Yariis Aadan, oo la hadlay Warbaahinta Ciidamada, ayaa sheegay in howlgalka uu qeyb ka ahaa dadaallada joogtada ah ee lagu ciribtirayo dhagarta Khawaarijta, ayna Ciidanku ka go’an tahay inay sugaan amniga deegaanka iyo badbaadada shacabka Soomaaliyeed.

Xoghayaha Joogtada ee Wasaaradda Caddaaladda iyo Arrimaha Dastuurka XFS, Faysal Aadan Xasan, ayaa warbaahinta u xaqiijiyey in la qabanayo Shirweynaha 1-aad ee Bahda Caddaaladda Soomaaliyeed, kaas oo lagu qaban doono magaalada Muqdisho.

Xoghayaha ayaa sheegay in shirkan, oo diiradda lagu saari doono dib-u-habeynta hay’adaha caddaaladda, xoojinta iyo awood-siinta laamaha garsoorka, uu si rasmi ah u furmi doono 22–23 November 2025.

Shirweynahan ayaa noqonaya madal qaran oo sanadle ah, waxaana isugu imaan doona bahda garsoorka iyo caddaaladda dalka, si ay uga wada hadlaan hannaanka dib-u-habeynta iyo horumarinta nidaamka caddaaladda Soomaaliya. Waxaa ka qayb geli doona ergo kala duwan oo ka socda dowladda federaalka, wasaaradaha caddaaladda ee dowlad-goboleedyada, ururada bulshada rayidka, iyo marti sharaf kale.

Guddiga Madaxa bannaan ee Dastuurka iyo Guddiga Lasocodka Dastuurka ee Baarlamaanka oo maalintii 3aad ku gudajira soo bandhigidda soojeedinta wax-kabeddelka cutubyada 5aad ilaa 9aad ee Dastuurka.

Kulankan ayaa diirradda lagu saaray cutubka lixaad ee dastuurka oo cinwaankiisu yahay Baarlamaanka Federaalka Soomaaliya iyo cutubka 7aad ee Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya.