Wasaaradda Qoyska iyo Horumarinta Xuquuqda Insaanka ee Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa maanta deeq raashiin ah u qeybisay qoysas danyar ah oo ku nool degmooyinka qaar ka mid ah gobolka Banaadir. Deeqdan raashiinka ah ayaa qeyb ka ah ololaha Todobaadka Haweenka Soomaaliyeed, oo Wasaaradda ay muddaoyinkan u adeegsaneysay sidii ay uga caawiso dadka u baahan ee danyarta ah.

Wasiirka Wasaaradda Qoyska iyo Horumarinta Xuquuqda Insaanka Xukuumadda Federaalka Soomaaliya, Amb. Khadiija Maxamed Al-Makhzoumi, ayaa gacanteeda ku qaybiyay deeqdan, iyadoo ay wehliyaan Safiirka Dowladda Qatar u fadhiya magaalada Muqdisho, Amb. Abdullah Salem Nasser Al Holi Al Nuaimi. Qoysaska danyarta ah ee ka faa’iidaystay deeqdan waxaa ka mid ahaa 400 qoys, waxaana qeybinta deeqdaasi ka dhacday degmada Shangaani ee gobolka Banaadir. Qoysasku waxay si weyn ugu mahadceliyeen deeqdan raashiinka ah ee ay heleen.

Ololaha Todobaadka Haweenka Soomaaliyeed ee Wasaaradda Qoyska iyo Horumarinta Xuquuqda Insaanka ayaa socon doona ilaa 8da Maarso, oo ah maalinta caalamiga ah ee Haweenka. Waxaa ololahan ka faa’iideystay in ka badan 3500 qoys oo Soomaaliyeed, waxaana ololahan uu ku beegmay bisha barakeysan ee Ramadaan. Wasaaradda ayaa sii wadi doonta dadaalladeeda lagu taageerayo qoysaska danyarta ah, iyadoo fursado badan u abuureysa kuwa u baahan gargaar.

Guddoomiye Kuxigeenka Amniga iyo Siyaasadda Maamulka Gobolka Banaadir, Mudane Maxamed Axmed Diiriye (Yabooh), ayaa ka qeyb galay Afur Wadareed lagu qabtay xaafada Taleex ee Degmada Hodan. Afurkaasi waxaa sidoo kale kasoo qeyb galay Wasiiro ka tirsan Xukuumadda Federaalka Soomaaliya, Xildhibaano, Saraakiisha Laamaha Amniga, Maamulka Degmada Hodan, Ganacsato, iyo qeybaha kala duwan ee Bulshada.

Mudane Yabooh, oo hadal ka jeediyay munaasabadda, ayaa u mahadceliyay qaban-qaabiyeyaasha Afurka, waxaana uu bulshada kala duwan ee kasoo qeyb gashay ugu baaqay inay si wadajir ah u ilaashadaan amniga, taasoo muhiim u ah xasiloonida iyo nabadda Caasimadda. Waxa uu si gaar ah u xusay muhiimadda wada-shaqeynta bulshada iyo laamaha amniga, isagoo sheegay in ay tahay in la xoojiyo xiriirka si looga hortago waxyaabaha carqaladeyn kara amniga guud ee dalka, gaar ahaan amniga Muqdisho.

Guddoomiye Yabooh ayaa tilmaamay in tallaabooyinka lagu hormarinayo amniga iyo nabadgelyada ay ku saleysan yihiin iskaashiga bulshada iyo dowlad-goboleedyada, wuxuuna ugu baaqay dhammaan muwaadiniinta in ay ka qeyb qaataan ilaalinta nabadda, islamarkaana ay ka taxadaraan falalka amni-darrida.

Afurka wadareedka ayaa ahaa fursad lagu soo bandhigo is-afgarad iyo wada-shaqeyn bulshada dhexdeeda, si loo gaaro nolol nabad ah oo xasiloon.

Golaha Wasiirrada Xukuumadda Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya oo uu guddoominayey Ra’iisul Wasaare Ku-xigeenka ahna Ku-simaha Ra’iisul Wasaaraha, Mudane Saalax Axmed Jaamac, ayaa kulankooda maanta ka soo saaray go’aanno dhowr ah oo adkeynaya amniga dalka, gaar ahaan dagaalka Khawaarijta.

Go’aannadaas oo culus ayaa ku wajahan dhammaan muwaadiniinta Soomaaliyeed, waxaana lagu dardargeliyey dagaalka Khawaarijta, iyadoo la bogaadiyay guulaha ciidanka, waxaana lagu soo rogay tallaabooyin sharci iyo ciqaabo adag oo la xiriira amniga. Go’aannada Golaha Wasiirradu soo saareen waxaa ka mid ah:

1. Bogaadin iyo taageero: Golaha Wasiirradu waxa ay bogaadiyeen geesinimada ciidamada qalabka sida iyo geesiyaasha ciidamada madaniga ee si halganka ah uga qayb qaadanaya dagaalka Khawaarijta.

2. Tallaabooyin sharciga waafaqsan: Waxaa mar kale muwaadiniinta lagu xusuusinayaa in si khaldan loo isticmaalo warbaahinta, gaar ahaan baraha bulshada, ay mamnuuc tahay. Qof kasta oo lagu helo falalkaas waxaa lala tiigsan doonaa tallaabooyin sharciga waafaqsan, oo ay ka mid tahay in maxkamad la soo taago iyo ciqaabo adag.

Ciqaabta qofka gacan ka geysta falalka argagixisanimo: Muwaadinka oggolaada in gurigiisa, rugtiisa ganacsi, ama gaadiidkiisa loo isticmaalo fal dembiyeed amni wax u dhimaya, waxaa loo arki doonaa inuu si buuxda uga qeyb qaadanayo falalka argagixisada, waxaana loo qaadi doonaa ciqaab adag oo sharciga waafaqsan, sida lagu xusay xeerka ka hortagga iyo la dagaallanka argagixisada.

4. Digniin u diran shacabka: DFS waxay mar kale uga digeysaa shacabka Soomaaliyeed ee ku dhaqan degaannada iyo tuulooyinka ay ka socdaan hawlgalada lagu sifeynayo argagixisada in ay ka fogaadaan goobaha ay Khawaarijta ku sugan yihiin. Hawlgallada cirka iyo dhulka ayaa la sheegay in si xooggan loo qaadi doono si looga hortago kooxaha argagixisada ee dhiigga shacabka ku daadiya.

5. Xakamaynta amniga Garoonka Diyaaradaha: Waxaa sidoo kale la go’aamiyay in aan wax hub iyo gaadiid dagaal lala geli karin xeyndaabka Garoonka Diyaaradaha ee Aadan Cabdulle ee magaalada Muqdisho. Faahfaahin dheeri ah oo ku saabsan sidii qodobkan loo fulinayo waxaa dhowaan soo saari doona laamaha amniga.

Go’aamadan ayaa muujinaya sida dowladda Federaalka ee Soomaaliya ay u go’an tahay sidii ay uga hortagi lahayd Khawaarijta iyo kooxaha amni-darrida abuuraya, iyadoo la xoojinayo isku-dhafka ciidamada iyo laamaha amniga ee dalka.

Ra’iisul Wasaare Ku-xigeenka Dalka Mudane Abdisalaan Abdi Ali Dhaay oo ay wehliyaan Wasiirka Xanaanada Xoolaha Xukuumadda Federaalka Soomaaliya Mudane Xasan Xuseen Maxamed Eeley, Wasiirka Xanaanada Xoolaha ee Dowlad Goboleedka Koonfur Galbeed (DKGS) Mudane Sandheere Maxamed Iftiin, Wasiiru Dowlaha Xafiiska Raisul Wasaaraha, iyo madax kale oo ka socotay hay’adda Save, ayaa si wadajir ah u dhagax dhigay dhismaha suuqa lagu iibiyo xoolaha ee magaalada Baydhabo.

Dhismahan suuqa lagu iibiyo xoolaha ee Baydhabo, oo qayb ka ah qorsheyaasha horumarineed ee xukuumadda Soomaaliya iyo dowlad goboleedyada, waxaa loogu talagalay in uu xoojiyo dhaqaalaha gobolka iyo guud ahaan dalka, gaar ahaan dhinaca xoolaha. Suuqu wuxuu noqon doonaa goob muhiim ah oo lagu xoojinayo ganacsiga xoolaha, maadaama Baydhabo ay tahay mid ka mid ah meelaha ugu waaweyn ee lagu dhaqdo xoolaha Soomaaliya.

Mudane Abdisalaan Dhaay, Raisul Wasaare ku xigeenka Soomaaliya, ayaa ka hadlay muhiimadda suuqa xoolaha ee Baydhabo, isagoo sheegay in dhismaha suuqa uu qeyb ka yahay dadaallada lagu horumarinayo dhaqaalaha dalka, isla markaana uu suurto gelin doono in xoolaha laga iibiyo si habsami leh, taasoo ka dhigan horumarinta ganacsiga iyo la dagaalanka shaqo la’aanta iyo faqriga.

Wasiirka Xanaanada Xoolaha Xukuumadda Federaalka Soomaaliya Mudane Xasan Xuseen Maxamed Eeley ayaa sidoo kale tilmaamay in suuqa cusub uu qeyb ka noqon doono dadaallada lagu taageerayo xoolo-dhaqatada, waxaana uu xusay in suuqu kaalin weyn ka qaadan doono xoojinta nidaamka suuq-geynta xoolaha ee dalka.

Sarreeye Gaas Odawa Yusuf Rage, oo ah hoggaamiye sare oo ka tirsan ciidanka Soomaaliya, ayaa ku dhawaaqay in ciidamada dowladda iyo taageerayaashooda ay diyaar u yihiin inay la dagaallamaan kooxaha argagixisada iyo amni-darrida abuuraya ee dalka. Wuxuu sheegay in ciidamada iyo kuwa taageerayaashoodu ay diyaar u yihiin inay ka qayb qaataan dagaalka, si gaar ahna ay uga hortagaan kooxaha khawaarijta ah ee ka mid ah argagixisada.

Sarreeye Gaas Odawa ayaa si cad u sheegay in ciidamadu ay joogaan meel muhiim ah oo loogu adeegayo dalka, isla markaana ay diyaar u yihiin in ay garab siiyaan shacabka iyo maamulka xukuumadda ee ku sugan goobaha ay ka jirto amni-darro, isaga oo sheegay in ciidamadu ay qaadi doonaan mas’uuliyadda amniga ee dalka. Wuxuu xusay in ciidamada iyo taageerayaasha dowladda ay yihiin kuwa awood iyo hub leh oo diyaar u ah inay dagaal culus la galaan kooxaha amni-darrida ka shaqeeya.

Hoggaamiyaha ciidanka ayaa intaa ku daray in ciidamada dowladda ay ku hawlan yihiin sidii ay u sugayaan amniga guud ee dalka, isla markaana ay uga go’an tahay sidii loo xaqiijin lahaa nabadgelyo iyo xasilooni guud. Warkan ayaa sidoo kale muujinaya in madaxda sare ee dalka ay si dhab ah uga go’an tahay xoojinta amniga, iyadoo dadaalka lagu bixinayo sidii loo joojin lahaa falalka amni-darro ee sababa khatar weyn oo ku saabsan nabadgelyada shacabka

Odawa Yusuf Rage ayaa tilmaamay in ciidanka dowladda ay si hufan uga hortagi doonaan dhammaan kooxaha khawaarijta ah iyo kooxaha kale ee amni-darrida ka shaqeynaya, isaga oo ku booriyay bulshada inay la shaqeeyaan ciidamada si loo gaaro horumar amni oo waara. Tani waxay qayb ka tahay dadaallada dowladda ee ku aaddan horumarinta iyo sugidda nabadda dalka, iyadoo sidoo kale lagu dadaalayo in la xoojiyo awooda ciidamada si ay u noqdaan kuwo awood badan oo difaaca dalka iyo shacabka.

Warkan ayaa sidoo kale muujinaya sida ay ciidamada iyo madaxda sare ee dalka uga go’an tahay ilaalinta amniga guud ee dalka, iyo sida loo qorsheynayo in kooxaha khawaarijta ah lagu horkeeno cadaaladda, iyadoo si dhab ah loogu diyaar garoobayo dagaalka amni-darro ee dalka ka socda.

Wasiirka Wasaaradda Batroolka iyo Macdanta ee Dowladda Federaalka Soomaaliya, Mudane Dahir Shire Maxamed, oo safar shaqo ku jooga magaalada Daarasalaam ee dalka Tanzania, ayaa casho sharaf loogu sameeyay halkaas, waxaana soo qabanqaabiyay jaaliyadda Soomaaliyeed ee Tanzania oo uu hormuud ka yahay ganacsade GARGUURTE.

Intii uu socday kulanka, Wasiirku ayaa la yeeshay jaaliyadda kulan is xog-wareysi ah oo lagu gorfeeyay horumarinta iskaashiga ganacsiga iyo fursadaha maalgashi ee Soomaaliya. Wasiir Dahir Shire Maxamed ayaa uga mahadceliyay jaaliyadda Soomaaliyeed ee Tanzania soo dhoweynta iyo taageerada joogtada ah ee ay u muujiyaan horumarka dalka.

Kulanka ayaa diiradda lagu saaray sidii loo xoojin lahaa xiriirka ganacsi ee ka dhaxeeya Soomaaliya iyo jaaliyadda Soomaaliyeed ee Tanzania, iyo sidii ay jaaliyaddu uga qayb qaadan lahayd horumarinta kheyraadka dabiiciga ah ee Soomaaliya.

Wasiir Kuxigeenka Wasaaradda Caafimaadka Soomaaliya, Mudane Xildhibaan Mohamed Hassan Mohamed, ayaa ka qayb galay Shirweynaha Caalamiga ah ee Ajendaha Caafimaadka Afrika (AHAIC 2025), oo ka dhacay magaalada Kigali ee dalka Rwanda.

Shirka ayaa si weyn diiradda loogu saaray sidii loo horumarin lahaa nidaamka caafimaadka ee Soomaaliya, waxaana ka soo qeybgalay ergo ka kala socotay 15,000 oo qof, oo ay ka mid yihiin Wasaaraddaha Caafimaadka iyo hay’adaha caalamiga ah ee ka shaqeeya arrimaha caafimaadka.

Wasiir Kuxigeenka, oo shirka ka hadlay, ayaa muujiyay sida ay Soomaaliya uga go’an tahay horumarinta nidaamka caafimaadka, xoojinta iskaashiga goboleed, iyo hirgelinta daryeel caafimaad oo loo dhan yahay (UHC) marka la gaaro 2030.

Mudane Mohamed Hassan Mohamed ayaa xusay in xoojinta siyaasadaha caafimaadka ay muhiim u tahay dhismaha nidaamyo waara oo dabooli kara baahiyaha bulshada, isaga oo sidoo kale carrabka ku adkeeyay in maalgelinta shaqaalaha caafimaadka ay tahay mid lagama maarmaan u ah horumarka caafimaadka.

Ra’iisal Wasaare ku-Xigeenka Labaad ee Xukuumadda Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, Mudane Cabdisalam Cabdi Cali, oo uu weheliyo Madaxweynaha Maamul Goboleedka Koonfur Galbeed, Mudane Cabdicasiis Xasan Maxamed, ayaa tababbar usoo xiray dufcadii 9aad ee Ciidanka Daraawiishta Koonfur Galbeed.

Ciidanka dhamaystay tababbarka oo kamid noqon doona daraawiishta Koonfur-galbeed, ayaa loo diyaariyay inay qeyb ka noqdaan sifeynta kooxaha khawaarijta ah iyo xoojinta amniga Maamulka Koonfur-galbeed

Ra’iisal Wasaare ku-xigeenka, oo ka hadlay munaasabadda xiritaanka tababbarka, ayaa boggaadiyey dadaallada dowlad goboleedka Koonfur Galbeed iyo Madaxda Maamulka oo waqti badan galiyey sugidda amniga deegaannada koonfur-galbeed.

Guddoomiye ku xigeenka labaad ee Golaha Shacabka Baarlamaanka Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, Mudane Cabdullaahi Cumar Abshirow, ayaa maanta shir guddoomiyay kalfadhiga 6-aad kulankiisa afaraad.

Kulan ka qeybgalay 142-Xildhibaan, ayaa ajandihiisu ahaa Hindise Sharciyeedyada Shirkadaha Caymiska, Hay’adaha Maaliyadda, iyo Canshuuraha Dakhliga. Wasiirka Wasaaradda Maaliyadda ee Xukuumadda Federaalka Soomaaliya, Mudane Biixi Iimaan Cige, ayaa ugu horeyn akhriyay hindise sharciyeedyadan, wuxuuna sharaxaad ka bixiyay muhiimadda ay u leeyihiin dhaqaalaha Qaranka, mideynta canshuuraha, iyo kala soo tashiga ganacsatada Soomaaliyeed iyo qeybaha kale ee ay quseyso.

Sida uu xeerhoosaadka Golaha Shacabka qabo, marka hindise sharciyeedka uu maro akhrinta koowaad, waxaa laga reebay dood. Si kastaba, qaar ka mid ah Xildhibaanada ayaa su’aalo ku saabsan ahmiyadda hindise sharciyeedyadan iyo saameynta miisaaniyadeed ee ay leeyihiin weydiiyay wasiirka maaliyadda, isagoo ku wehliyay Guddoomiyaha Bankiga Dhexe ee Dalka.