Madaxweyne ku xigeenka Mareykanka Mike Pence iyo Kamala Harris oo u tartamaysa xilka madaxweyne ku xigeenka xisbiga dimoqraadiga ayaa dood kulul oo ku saabsan cudurka safmarka ee coronavirus isku dhaafsaday is aragoodii koowaad ee xalay qabsoomay.

Ms Harris ayaa Donald Trump ku eedeysay in uu yahay “Maamul Madaxweyne kii ugu guuldarada badnaa taariikhda wadanka “.

Mr Pence waxaa uu sheegay in qorshaha musharax Joe Biden ee safmarka coronavirus uu yahay mid uu ka soo minguuriyay siyaasadda aqalka cad ee hadda.

Musharaxa xisbiga dimoqraadiga Joe Biden waxaa uu ka horeeya saadaasha codadka Madaxweyne Trump xilli maalinta doorashada ay ka harsan tahay 27 cisho oo keli ah.

Doodii xalay ayaa aheyd mid dhex martay labo qof oo siyaasiyiin rayid ah laakiin doodii todobaadkii hore ee Trump iyo Biden ayaa isku bedeshay cay iyo in magacyo la isugu yeero.

Si kastaba, labada musharax ayaa is dhaafsaday dood kulul oo  la dhihi karo waxba la isuma reeban.

Doodii sagaashanka daqiiqo aheyd ee xalay ayaa la dhacday hoolka jaamacadda Utah ee magaalaa Salt lake, iyadoo Kala Haris ku eedeysay madaxweyne ku xigeen Mike Pence in madaxweyne Trump uu si ula kac ah u marin habaabiyay dadweynaha Mareykanka inta socday cudurka coronavirus.

“Waxay ogaayeen, in ay khiyaameynayaan,” ayay tiri, waxay intaas ku dartay in u jeedka ay ka leeyihiin ay tahay in dib loo soo doorto.

Senator Kala Haris oo 55 sano jir ah iyo madaxweyne ku xigeenka Mareykanka Mike Pence oo 61 sano jir ah, ayaa intii dooda socotay waxaa u dhexeeyay dayr almuuniyam ah taas oo muujinaysa khatarta cudurka.

Madaxweynaha ku meel gaarka ah ee dalka Mali, Bah Ndaw, ayaa ku dhawaaqay Gole wasiiro oo ka kooban 25 xubnood waxaana ka soo muuqday liiska golahan saraakiil sar sare oo militriga ka tirsan kuwaas oo xilal muhiim ay qaban doona.

Digreetada Madaxweynaha oo laga akhriyay Telefishinka dowladda ayaa waxaa lagu sheegay in wasiirada, Gaashaandhigga, Amniga, arrimaha gudaha iyo dib u heshiisiinta qaban doonaan saraakiil ka tirsan militiriga.

Madaxweyne Ndaw oo qudhiisa ahaa sarkaal ka tirsanaan jirey ciidanka cirka ayaa noqday dooqa koowaad saraakiisha afgembisay dowladdii Madaxweyne Ibrahim Bobakar Keite bishii August ee sanadkan.

Magacaabista Madaxweyne ee Ra’iisul wasaare rayid ah ayaa laga yaabaa in ay keento in Urur goboleedka galbeedka Afrika ee ECOWAS in ay qaadaan xayiraadii Mali ku soo rogeen ka dib afgembigii August.

Col Sadio Camara, oo kamid ahaa saraakiishii hogaamineysay afgembiga ayaa noqon doona wasiirka difaaca, iyadoo afhayeenkii afgembiga Col-Maj Ismaël Wagué, loo magacaabay wasiirka dib u heshiisiinta qaranka.

Jagooyinka muhiimka ah ee loo dhiibay rayidka waxaa kamid ah xeer ilaaliyihii hore Maxamed Sidda Dicko oo loo magacaabaay waaxda garsoorka. Golaha wasiirada cusub afar dumar ah keli ah ayaa ku jira oo labo kamid ah ka tirsan yihiin dhaq dhaqaaqa mucaaradka ah ee M5 oo horkacayay banaan baxyadii xukunka looga tuuray Madaxweyne Ibrahim Boubacar Keïta.

Wasiirka arrimaha booliiska dalka Nigeria Muhammad Maigari Dingyadi ayaa sheegay in ay jirto baaritaano ku saabsan eedeyn ka timid dhaqan xumo ay ku kaceen ciidanka gaarka ah ee ka hor tagga dhaca, kuwaas oo la sheegay in shacabka u geystaan xadgudubyo joogto ah.

Axaddii, Taliyaha booliiska Nigeria Maxamed Adamu waxaa uu shaqada ka joojiyay ciidanka gaarka ah ee la dagaalanka dhaca ee loo yaqaano Anti Robbery Squad.
Waxaa baraha bulshada Nigeria waxaa qabsaday hal ku dhig ah ‘hala soo gabagebeeyo SARS kaas oo ka dambeeyay markii ciidankaas gaar ah dileen wiil yar xilli ay howlgal ka wadaan magaalada Lagos, sabtidii la soo dhaafay.

Waxaa horey jirey baaritaano dowladdu sheegtay in ay ku sameynayso ciidanka lagu eedeeyo in ay ku tacadiyaan shacabka hase yeeshee ilaa iyo hadda ma jirto wax natiijo ah oo ka soo baxay baaritaankaas. Bulshada Nigeria waxay doonaysaa in ay hesho xogta ku  saabsan natiijada baaritaanada dowladdu horey u sameysay.

Xoghayaha arrimaha dibedda Mareykanka Mike Pompeo ayaa maanta oo Talaadadii ka bilaabay magaalada Tokyo kulamo uu la yeelanayo dhiggiisa Australia, India iyo Japan, iyadoo Washington ay dooneyso inay xoojiso taageerada xulafada gobolka maadaama xiriirka uu la leeyahay Shiinaha uu sii xumaanayo.

Safarkan, oo ah kii ugu horreeyay ee uu ku tago gobolka tan iyo bishii Luulyo 2019, ayaa loo dhimay oo hal maalin oo keliya lagu qaatay Japan, ka dib markii Madaxweynaha Mareykanka Donald Trump laga helay COVID-19. Pompeo wuxuu horey u qorsheeyay inuu aado Mongolia iyo South Korea sidoo kale.

Safarka Pompeo wuxuu ku soo aadayaa xili Washington iyo Beijing oo ah labada dhaqaale ee aduunka ugu sareysa ay isku maan dhaafeen arimo badan oo ka imanaya maamulka Beijing ee coronavirus ilaa sharci cusub oo amaanka lagu soo rogay Hong Kong iyo hamiga Koonfurta Shiinaha.

Arrintaan ayaa ku soo aaday xilli ay kulmeen wasiirada arrimaha dibada dalalka India,jaban,Australia, iyo sidoo kale Xoghayaha arrimaha dibedda Mareykanka.

Washington waxay u aragtaa kulanka waxa loogu yeero Quad ee wasiirada arimaha dibada inuu yahay madal lagu xoojinayo mowqifkeeda xulafada gobolka wxaaana goob joog ka ahaa wasiirka arrimaha dibada dowladda India sabrahmanyam Jaishankar,wasiirka arrimaha dibadda Jaban Toshimitsu Motegi,wasiirka arrimaha dibadda Australia Marise Payne iyo Xoghayaha arrimaha dibedda Mareykanka Mike Pompeo.

Ethiopia ayaa ka mamnuucday in diyaarado dul maraan biyo xireenka laga dhisay wabiga Nile arrimo amni darted, madaxda dulimaadka rayidka Ethiopia ayaa sheegay in Madaxweynaha uu sheegay in mashruuca uu billaabayo soo saarista tamarta muddo 12 bilood gudahood ah.

Sudan, Ethiopia iyo Masar ayaa si weyn isugu khilaafsan dhismaha biyo xireenka, Ethiopia ayaa bishii Luulyo billowday buuxinta biyo xireenka loo yaqaano Grand Ethiopian Renaissance Dam(GERD).“Dhammaan duulimaadyada waxaa looga mamnuucay biyo xireenka sababo amni darteed,”sidaa waxaa sheegay agaasimaha guud ee hey’adda duulista rayidka Ethiopia Wesenyeleh Hunegnaw.

Wakaaladda wararka Reuters ayaa soo warisay in agaasimaha uu ka gaabsaday sababta rasmiga ah ee ka dambeysay joojinta diyaaradaha dul mari jirey biyo xireenka.
Isniintii Madaxweynaha Ethiopia Sahle-Work Zewde oo Baarlamaanka la hadlaysay ayaa waxay sheegtay in dhowaan la billaabi doono soo saarist korontada. Waxay intaas ku dartay in shaqada wali socoto isla markaana buuxinta wajiga labaad uu dhici doono 12 bilood ee soo socota.

Bishii Luulyo, Ethiopia waxay buuxisay qeybtii ugu horreysay ee biyo xireenka, waxayna ugu mahadinaysaa xilli roobaadkii la soo dhaafay. Ra’iisul wasaaraha Ethiopia Abiy Axmed waxaa uu bishii hore Qaramada Midoobe u sheegay in dalkiisa uusan wax dan ah ka laheyn dhibaateynta dalalka Masar iyo Suudaan, maalmo ka dib Madaxweynaha Masar waxaa uu ku celiyay walaaca uu ka qabo mashruuca Ethiopia.

Waxaa guuldareystay wada xaajoodyo u dhexeeyay saddexda dal ka dib markii Adis Ababa billowday buuxinta DAM. Biyo xireenkan waxaa uu Ethiopia ka dhigayaa in ay ugu noqto dalka ugu badan ee Tamar dhoofiya. Qiyaastii 15-km ayuu u jiraa xuduudda Ethiopia iyo Sudan wabiga Blue Nile, kaas oo 100 milyan oo Masaarida ah ku dhowaad 90% ka helaan biyaha.

Bishii hore Mareykanka wuxuu Ethiopia ka joojiyay 100 milyan oo dollar ka dib markii Adis Ababa diiday qorshaha Washington ee ku aadan biyo xireenka.
Sarkaal aan la magacaabin oo ka tirsan waaxda arrimaha dibadda Mareykanka waxaa uu sheegay in tani daba socoto markii Ethiopia ay si iskeed ah u go’aansatay in ay buuxiso biyo xireen iyadoo aan wax heshiis ah laga gaarin.

Khuburada caafimaadka WHO ayaa sheegay in kiisaska cudurka Coronavirus ee laga diiwaan galiyey caalamka ay hadda sii dhaaftay 35-milyan oo ruux, taas oo la qiyaasayo inay gaarto ilaa 800 oo milyan, halka dadka u ka soo kabtay ay maayso 24.6 milyan, dhimashaduna ay gaartay 1.04 milyan, walina ay malaayiin ruux Isbitaalada la jiifaan, taasi waxay ka dhigantahay in 10% bulshada caalamka uu haleelay cudurku, sida uu xusay Mike Ryan oo ah agaasimaha xaaladaha deg dega ah ee hey’adda.

WHO waxay mar kasta ku doodaysaa  in tirada hadda la heyo ee cudurku uu haleelay ka badan tahay tan dhabta ah, waxaana kulan gaar ah oo saarakiisha WHO ku yeeshay xarunta hey’adda ee Geneva Switzerland kaga doodeen sida looga jawaabi karo safmarka COVID-19.

Toban bilood oo xaaladdan taagneyd ilaa iyo hadda ma jirto calaamad tilmaamaysa in u dhammaanayo cudurka. Wadamo dhowr ah waxaa hadda ay wajahayaan wajigii labaad ee cudurka ka dib markii xayiraadihii hore loo soo rogay la qafiifiyey, iyadoo hadda ay sii kordhayaan tirada kiisaska cudurka.

Agaasimaha guud ee WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus ayaa hogaamiyeyaasha dunida ugu baaqay in laga wada shaqeeyo sidii loo xakameyn lahaa safmarka coronavirus.

“In kasta oo waddammada oo dhan uu saameeyey fayraskan, waa in aan xusuusnaano in tani ay tahay cudur faafa oo aan sinnayn. Toban dal ayaa u dhigma 70% dhammaan kiisaska la soo sheegey iyo dhimashada seddex waddan oo keliya ayaa u dhigma kala bar, ” ayuu yiri.

Hab nololeedka bulshada caalamka ayuu cudurkan wax wayn ka badalay, waxaana adkaaday amaba qayb ahaan joogsaday isku socodka bulshaa caalamka, garoomada diyaaradaha ugu mashquulka badnaa caalamka ayaa la xiray, Iskuulada, jaamacadaha iyo goobaha la isugu yimaado ayaa in badan oo ka mid ah wali ay cidlo yihiin.

Hey’adda ICRC ayaa cambaareysay waxa ay ku tilmaantay dambiyo dagaal oo ay geysanayaan ciidamada Armenia iyo kuwa Azerbaijan ee dagaalka u ka dhex socdo.

ICRC waxay sheegtay in dhinacyada dagaamalaya ay si aan kala sooc lahayn u duqeynayaan magaalooyinka ay rayidku degan yihiin.

Hubka qarxa iyo madaafiic culus ayaa lagu garaacay magaalooyinka ay dadku aadka u daganyihiin, taas oo geystay qasaaro dhimasho iyo dhaawac daran isugu jira ayaa lagu yiri qoraalka ICRC.

Sidoo kale ICRC waxay sheegtay in duqeyntu burburisay goobo muhiim ah sida iskuulo, isbitaalo iyo kaabo yaal dhaqaale.

ICRC waxay tilmaantay in talaabooyinkan ay xad gudub ku yihiin sharciyada caalamiga ee xuquuqda aadanaha iyo kuwa dagaalada.

Dagaalka oo socda muddo laba todobaad ah ayaa ah kii ugu cuslaa ee dhax mara labada dal mudo 25 sano ah, waxaa ku dhintay in ka badan 250 qof, waxaana ku burburay hanti badan.

Kullan loogu duceenayay Allaha u naxariistee, Wariye Cabduqaadir Maxamed Mursal oo dhawaan ku geeryooday dalka Mareykanka ayaa  lagu qabtay magaalada Nairobi ee xarrunta wadanka Kenya.

Kullanka oo ay ka soo qeybgaleen inta badan wariyaasha Soomaaliyeed ee ku nool magaalada Nairobi ayaa loogu duceenayay, isla markaana lagu xasuusanayay AUN, Wariye C/qaadir Maxamed Mursal oo kamid ahaa rugcadaayaasha saxaafadda Soomaaliyeed balse dhowaan ku geeriyooday wadanka Mareykanka.

AUN, Wariye Mursal ayaa ka mid ahaa wariyayaashii ka soo shaqeeyay Radio Muqdisho, isagoo sidoo kale mar aan sii fogeen  ka soo shaqeeyay Raadiyaha arrimaha bini’aadanimmada ka hadla ee Ergo ee fadhigiisu yahay magaalada Nairobi oo uu madax ka ahaa,qaar ka mid ah dadkii ay sida dhow u soo wada shaqeeyeen AUN, Wariye C/qaadir Maxamed Mursal ayaa ka sheekeeyay aqoonta ay u lahaayeen iyo waxyaabaha ay ku xusuustaan.

AUN, Wariye C/qaadir Maxamed Mursal ayaa 30 kii bishaan ku geeryooday wadanka Mareykanka, halkaas oo uu ku xanuunsanaa muddooyinkii dambe, iyadoo geeridiisana ay ka tacsiyadeen dhammaan bahda saxaafadda Soomaaliyeed.